Joan Miró – Spaans kunstschilder en graficus

Een kort overzicht van Miro’s kunstparcours

Joan Miró (1893-1983) wordt door de meeste kunsthistorici omschreven als een leidende schilder en beeldhouwer binnen het surrealisme. Zijn permanente zoektocht naar nieuwe visuele expressie, samen met een experimenteel en onconventioneel gebruik van geometrische vormen en kleurvelden maken hem evenwel binnen deze stroming tot een waar buitenbeentje.

Niet echt verwonderlijk, want in zijn queeste naar een eigen stijl maakt hij tijdens zijn verblijf in Parijs medio jaren twintig van de vorige eeuw onder meer via Hans Arp (1886-1966), Max Ernst (1891-1976) en René Magritte (1898-1967) achtereenvolgens kennis met het dadaïsme, kubisme, fauvisme en het surrealisme.

Later bezocht hij ook Nederland waar hij onder de indruk kwam van het werk van enkele Hollandse interieurschilders. Hun werken zoals de ‘Luitspeler’ van Hendrick Martensz Sorgh (ca. 1611-1670) en ‘De dansles’ van Jan Steen (ca. 1625-1679) inspireerden hem om deze werken na te schilderen op zijn eigen abstracte en eigenzinnige wijze.

Pas na de Tweede Wereldoorlog en de daaropvolgende decennia kan Miró echter zijn werk daadwerkelijk commercialiseren en wordt hij internationaal erkend als zijnde ongetwijfeld een der grootste eigentijdse kunstenaar. Tot zijn meest bekende werken behoren onder andere: Het carnaval van de harlekijn (Albright-Knox Gallery,Buffalo, New York) en Vrouw en vogel (Tate Collection, Londen).

De tentoonstelling doorgelicht

De expositie belicht circa 120 schilderijen, beeldhouwwerken, prenten en tekeningen die getuigen van het belang dat Miró hechtte aan de relatie tussen schilderkunst en poëzie. De tentoonstelling start met een aantal werken zoals De Spaanse danseres (1924) en Het circuspaard (1927) waarmee reeds duidelijk zijn voorliefde blijkt voor een abstracte en zelfs surrealistische benadering in zijn werken.

Het gebruik van technieken waarbij vaak de figuren afgebeeld worden met gesuggereerde emoties en gevoelens verraadt de invloed van de surrealistische dichters die hij ontmoette tijdens zijn verblijf in Parijs. Miró’s schilderijen kunnen zowel verwijzen naar saillante gebeurtenissen als naar triviale voorvallen. Hierbij associeert hij in de vorm of textuur vaak grafische motieven of zelfs collages.

Tijdens de Spaanse burgeroorlog begint Miró gedichten te schrijven. Zo vult hij tussen 1936 en 1939 zijn tekenblok met dichtstukken. De “gedicht-tekening” De zomer, illustreert op schitterende wijze de overeenkomst tussen zijn poëzie en zijn schilderkunst. De gebruikte constellaties lijken op het eerste gezicht geïmproviseerd zonder enige logica of structuur, maar zijn zonder meer diepzinnig weldoordacht.

Met zijn literaire achtergrond, zijn ervaringen met het surrealisme en zijn talent om het primitieve en kinderlijke te kunnen weergeven, ontwikkelt Miró dan ook een oeuvre waarin figuren en symbolische kleuren de wereld rondom hem samenvatten in een poëtisch canvas.

Vlucht in de verbeelding

Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog verblijft Miró in het Franse Varengeville-sur-Mer, waar hij begint aan zijn doekenreeks ‘Constellaties’. Enkele jaren later stelt hij ze aan het grote publiek voor, samen met begeleidende teksten van André Breton (1896-1966), een Frans dichter en essayist die algemeen gezien wordt als de grondlegger van het surrealisme. Miró liet zich voor deze reeks inspireren door de muziek en de natuur. De werken illustreren op meesterlijke wijze de parallelle zoektocht tussen de weergave van de realiteit en het streven naar een innerlijke rust. De repetitieve weergave van motieven zoals onder andere spiralen, sterren en zonnen die als het ware uitgroeien tot echte symbolen verwoorden Miró’s diep verlangen naar ontsnapping uit de hem omringende wereld naar een grenzeloze ruimte van de geest, waar plaats is voor hoop.

Het palet van de dichter

Miró’s ongebreidelde passie voor poëzie speelde eveneens een belangrijke rol in zijn beslissing om mee te werken aan boeken zoals Parler seul van Tristan Tzara (1896-1963) en A toute épreuve van Paul Eluard (1895-1952). Daarnaast illustreerde hij ook haiku’s: korte, levendige gedichten met een eenvoudige toon die hun kracht putten uit verwijzingen naar de natuur en de seizoenen. Voorts herneemt de tentoonstelling een aantal werken rond het thema van de vrouw, Moeder Aarde en de mythologische vogel. Deze doeken worden gekenmerkt door levendige kleuren, brede penseelstreken en een vaak overweldigend gebruik van zwarte vlakken of figuratieve symboliek. Hiermee wil hij de heftigheid van de levenscyclus en de natuur weergegeven. Tegelijkertijd symboliseren ‘de vrouw’ en ‘de vogel’ zowel de aardse verankering als de wens om te vluchten in het oneindige.

Voor groot en klein

De bezoekers die zich op expositie willen verdiepen in de creatieve denkwereld van Miró kunnen terecht in een aantal artistieke ervaringslaboratoria. Deze interactieve werkstations, ontwikkeld door de vzw “Art basics for children” bieden zowel aan kinderen als aan volwassenen de mogelijkheid om nader kennis te maken met Miró’s kleurenpalet, zijn inspiratiebronnen en typische kunstzinnige stijl. Verder herneemt een zogenaamd “Miróglyphen-boek” onder vorm van pictogrammen de diverse symbolen die de kunstenaar doorheen zijn oeuvre als metaforen gebruikte. In deze droomateliers kunnen groot en klein aan de slag met allerlei objecten en inspirerende materialen. Men kan er sterrenbeelden tekenen, schilderen, collages, sculpturen en afdrukken maken of een wandmozaïek mee vorm geven. Voorts kan de bezoeker naast het bijwonen van een reeks educatieve lezingen ook zijn eigen poëtisch ‘Artist book’ maken en zo raakvlakken ontdekken tussen de kunst en het dagelijkse leven.

Al bij al dus een bijzondere tentoonstelling die de vele facetten van deze artistieke duizendpoot op sublieme wijze in de verf zetten en tegelijkertijd de bezoeker toelaat om zich in te leven in Miró’s surrealistische wereld.

Bronvermelding: Science Connection, een BELSPO uitgave

Boek: Miro. The Poet Among the Surrealists