Josephine van der Klugt
In het zestiende-eeuwse Napels, Rome en Florence zaten de ateliers vol met schilders, allemaal in de leer bij grote Italiaanse meesters. Verscholen in diezelfde steden waren de vrouwelijke schilders en het aandeel van deze vrouwen is in de (kunst)geschiedenis inmiddels dan ook zo goed als vergeten. Hoewel zo’n beetje iedereen bekend is met het werk van Rembrandt, Vermeer en natuurlijk Michelangelo, kunnen echter weinig met hetzelfde gemak een vrouwelijke schilder uit dezelfde periode noemen. Er wordt weleens gesuggereerd dat zij dan waarschijnlijk “niet net zo goed waren” als mannelijke schilders. Meer dan aan een gebrek aan genoeg talent valt het echter te wijten aan de zestiende-eeuwse leefomstandigheden van vrouwen in vergelijking met mannen. Zo werden vrouwen geacht zich vooral binnenshuis te bewegen, hier kregen sommigen de mogelijkheid om bepaalde talenten te ontwikkelen maar lang niet alle vrouwen en lang niet alle talenten.
Vrouwen als Sofonisba Anguissola (1532-1625) zijn dan ook extra indrukwekkend. Geboren in het Cremona als dochter van een aan lagerwal geraakte edelman wist ze zich te ontwikkelen tot een van de bekendste vrouwelijke schilders van de Renaissance. Dit kreeg ze onder meer voor elkaar door de steun van haar familie. Haar ouders waren progressieve humanisten en stuurden haar, en haar zus, in de leer bij een schilder. Anguissola was zo vermoedelijk een van de eerste vrouwen die officieel bij een schilder in de leer ging, daarmee maakte ze ook de weg vrij voor ander vrouwelijk schildertalent.
Het schildersvak leren was voor vrouwen in de zestiende eeuw ongebruikelijk. Het werd niet gezien als een nuttige voorbereiding op het huwelijk en een serieuze carrière zat er voor vrouwen toen ook niet in. Dit bleek een beperking voor een aspirant schilder als Anguissola. Omdat ze als vrouw minder serieus genomen werd, werd de ingewikkeldere technische kant van het leren schilderen haar bijvoorbeeld “bespaard”. Zo leerde ze geen naakten schilderen (dit zou zeer ongepast zijn) en was het ook niet toegestaan buiten te schilderen: stel je voor dat iemand haar zou zien! Het gevolg hiervan was dat veel vrouwelijke schilders, en ook Anguissola, portretten of stillevens als onderwerp kozen. Dit bleek voor Anguissola echter een gouden greep, haar werk werd namelijk opgemerkt door niemand minder dan Michelangelo (1475-1564).
Anguissola en Michelangelo
Nadat Anguissola haar opleiding had afgerond vertrok ze naar Rome. Het duurde niet lang voor ze daar door een bevriende schilder werd voorgesteld aan Michelangelo. Ze liet hem een tekening zien die ze had gemaakt: van een lachend meisje. Hoewel Michelangelo onder de indruk was, vroeg hij haar een tekening te maken van een huilend jongetje. Dit leek hem namelijk een stuk moeilijker en was dus een goede test. Niet veel later liet Anguissola hem het resultaat zien en Michelangelo was zo onder de indruk dat hij haar gedurende de twee jaar erna begeleidde in haar verdere ontwikkeling tot professioneel schilder.
Bekendheid
De begeleiding van Michelangelo kwam het werk van Anguissola ten goede en dit bleef niet onopgemerkt. Zo kwam ze uiteindelijk in 1559 terecht bij het Spaanse hof. Hoewel haar officiële titel die van hofdame was, was ze er vooral om koningin Elisabeth (1545-1568) en haar dochters de fijne kneepjes van het schilderen bij te brengen. De koningin had grote bewondering voor Anguissola en ze bleef dan ook veertien jaar in dienst.
Anguissola was in de zestiende-eeuw niet alleen voor vrouwelijke, maar voor alle jonge schilders, een grote inspiratie. De ster van de Renaissance.
