Josip Broz Tito (1892-1980) – Communistisch president van Joegoslavië

Josip Broz Tito (1892-1980) was een Joegoslavische revolutionair en staatsman. Naast legeraanvoerder was hij onder meer secretaris-generaal van de Communistische Partij van Joegoslavië, premier (van 1945-1953) en president (1953-1980). Josip Tito geldt als de eerste communistische leider die lijnrecht tegen Jozef Stalin in durfde te gaan. Wie was Josip Tito? Een korte biografie.

Jonge jaren van Josip Tito (1892-1918)

Josip Broz Tito werd geboren op 7 mei 1892 in Kumrovec, een plaats in de buurt van Zagreb, Kroatië, in een boerengezin. Hij had een Kroatische vader en zijn moeder was Sloveens. Van 1907-1910 leerde Tito voor slotenmaker. In 1910 sloot hij zich aan bij de Sociaal-Democratische Partij in Zagreb.

In 1913 werd Tito opgeroepen voor de dienstplicht. Gedurende de Eerste Wereldoorlog vocht hij aan het Russische front in dienst van het Oostenrijks-Hongaarse leger. Maar in de eerste oorlogsmaanden vocht hij ook tegen Servië (iets wat Tito later geheim hield). Aan het Russische front raakte Tito in maart 1915 gewond en werd hij krijgsgevangen gemaakt.

In Rusland maakte Josip Tito in oktober 1917 de Russische Revolutie persoonlijk mee in Petrograd, waarna hij overging tot het communisme. Hij trad toe tot het Rode Leger.

Terugkeer naar huis: communistische carrière (1918-1939)

Na terugkeer in zijn land raakte Josip Tito zijn baan als slotenmaker kwijt – omdat hij communist was – en was hij van 1920-1923 actief als molenbouwer. In 1928 nam Tito de functie op zich van secretaris van de, toen verboden Communistische Partij van Zagreb. Dit leidde in augustus 1928 tot een veroordeling van vijf jaar gevangenisstraf. Achteraf bleek deze detentieperiode Tito’s geluk. In de tijd dat hij gevangen zat, schoot de regering namelijk talloze communisten dood. De repressie van de overheid tegen communisten nam sterk toe. Tito ontsprong deze dodendans.

Na zijn detentie, in maart 1934 werd Tito vrijgelaten, vertrok Tito naar Wenen en in februari 1935 verkaste hij naar de Sovjet-Unie, waar hij zich – ondanks Stalins Grote Zuivering – wist op te werken binnen de Komintern. Rond deze tijd nam Josip Broz het pseudoniem “Tito” aan. Tito zorgde ervoor dat hij in de Sovjet-Unie niet te veel opviel en maakte zo carrière binnen het Russisch-communistische staatsapparaat.

Tito en de Tweede Wereldoorlog

In 1941 vielen Adolf Hitler (Duitsland), Benito Mussolini (Italië) en Hongarije Joegoslavië aan. Tito raakte betrokken bij het Joegoslavische verzet tegen de bezetters. De verzetsgroep van Tito, de partizanen, groeide uit tot het grootste verzetsleger van het land.

In juni 1943 raakte Tito gewond tijdens gevechten. In november 1943 werd hij benoemd tot maarschalk van Joegoslavië.

Tito en de ‘Derde weg’ van Joegoslavië tijdens de Koude Oorlog

Na afloop van de Tweede Wereldoorlog kwam, op 8 maart 1945, een nieuwe regering tot stand met Tito als premier. In 1946 schafte deze regering de monarchie af en stichtte de Federale Volksrepubliek Joegoslavië. Josip Tito stichtte hierna in Joegoslavië snel een communistische dictatuur. In de jaren 1945-1948 beschouwde men hem als een van de trouwste volgelingen van Stalin. In 1948 kwam het echter tot een breuk tussen Stalin en Tito. Stalin meende dat de Sovjet-Unie Joegoslavië had bevrijd, maar Tito stelde dat de Joegoslaven dit zelf hadden gedaan. Verder vormden de economische maatregelen van Stalin in het Oostblok een struikelblok. Tito vond Stalins economische politiek ongezond voor zijn eigen land. Tito wilde economisch niet afhankelijk van de Sovjet-Unie worden als leverancier, maar zijn eigen land industrialiseren. Deze koers zette hij in de jaren erna in. Toen na Stalins dood Nikita Chroesjtsjov aan de macht kwam (Chroesjtsjov en Tito ontmoetten elkaar in 1955), normaliseerden de verhoudingen met de Sovjet-Unie. Maar Tito bleef met Joegoslavië een eigen koers varen. Hij bekritiseerde het Russische optreden tijdens de Hongaarse Opstand (1956) en de Praagse Lente (1968).

Tito was een van de initiatiefnemers van de ‘Beweging van Niet-Gebonden Landen‘, die in september 1961 werd opgericht. Deze club wenste – althans op papier, de praktijk bleek nog al eens anders – geen partij te kiezen tussen beide ideologische blokken in de Koude Oorlog. Joegoslavië koos hiermee voor de ‘Derde weg’. Naast Joegoslavië waren onder meer Egypte, India, Iran, Cuba, Algerije en Zuid-Afrika lid van deze beweging. Momenteel bestaat de organisatie nog steeds en telt in totaal 118 leden.

In 1953 werd Josip Tito officieel president van Joegoslavië. In 1963 bepaalde een nieuwe Joegoslavische grondwet dat Tito ‘president voor het leven’ zou zijn, dus tot zijn dood. Deze functie behield hij dan ook tot hij op 4 mei 1980 in Ljubljana stierf.

Einde Joegoslavië & Bosnische Burgeroorlog (1989-1995)

Net als aan de Sovjet-Unie, kwam er na de Val van de Berlijnse Muur een einde aan de multi-etnische staat Joegoslavië. Verscheidene deelstaten, onder meer op 25 juni 1991 Slovenië en Kroatië, verwierven hun onafhankelijkheid. Bosnië-Herzegovina werd in april 1992 onafhankelijk. Hierna brak in het voormalige Joegoslavië een bloedige burgeroorlog uit, de Bosnische Burgeroorlog (1992-1995). In deze oorlog vielen meer dan 100.000 doden. In het geheugen gegrift staat vooral de val van de enclave Srebrenica op 11 juli 1995, waar het Nederlandse Dutchbat operationeel was. Bosnisch-Servische troepen onder leiding van generaal Ratko Mladic vermoordden na de inname van de enclave meer dan 7000 islamitische Bosniakken.

Tito was getrouwd. Zijn vrouw Jovanka Broz (1924-2013) overleed in oktober 2013 op 89-jarige leeftijd.

Boek: Het Joegoslavië-tribunaal
Lees ook: Ratko Mladic

Josip Tito tijdens een staatsbezoek aan Londen (1953)

Bronnen ▼