Kim Philby – De bekendste dubbelspion uit de Koude Oorlog

Kim Philby (1912-1988) staat bekend als een van de grootste dubbelspionnen aller tijden. Hij was tijdens de Koude Oorlog actief voor de Britten tegen de Sovjet-Unie, maar speelde alle informatie van Britse plannen en acties door naar de Russische geheime dienst de NKVD (later de KGB). Kim Philby werd door vriend en vijand bewonderd om zijn dubbelrol en is wel ‘de spion van de eeuw’ genoemd.

Kim Philby was de bekendste van een groepje van vijf spionnen, dat later als bijnaam The Cambridge Five zou krijgen. Deze groep bestond naast Philby uit Donald Maclean, Guy Burgess, Anthony Blunt en John Cairncross. Van deze vijf personen was Philby het meest succesvol in het doorspelen van informatie naar de Sovjet-Unie.

Het is onduidelijk of genoemde personen al tijdens hun studie in Cambridge werden gerekruteerd door de Russen, of pas daarna. Volgens “Cambridge Five”-lid Anthony Blunt vond de rekrutering pas na hun afstuderen plaats, andere bronnen beweren dat de werving tijdens hun studie gebeurde. Naast deze vijf spionnen waren er nog meer Brits Russische dubbelspionnen, onder wie de in Rotterdam geboren George Blake (1922-2020), die de gegevens van zo’n veertig Britse spionnen in de Sovjet-Unie aan de Russen verried.

Jeugd en opleiding

Harold Adrian Russell Philby, alias Kim Philby, werd geboren op 1 januari 1912 in Ambala, India. Zijn vader was diplomaat in India en de familie behoorde tot de Engelse upper class. Kim Philby studeerde aan de Universiteit van Cambridge in de jaren 1930. In die tijd kwam hij tot de overtuiging dat alleen de Sovjet-Unie en de leer van Karl Marx een tegenwicht konden bieden tegen fascistische dictators als Benito Mussolini en Francisco Franco.

In 1928 ging Philby naar Trinity College (Cambridge), waar hij zich ook aansloot bij de Cambridge University Socialist Society, een socialistische club. Over Philby’s overgang naar het communisme, schreef zijn biograaf Ben Macintyre in A Spy Among Friends (2014), pagina 36:

“There was no sudden conversion, no revolutionary epiphany when the religion of communism seized his soul. Instead, the student moved slowly leftwards… Unlike many of his friends, Philby never joined the Communist Party. His beliefs were radical, but simple: the rich had exploited the poor for too long.”

Parijs en Wenen – Huwelijk

In Cambridge werd Kim Philby beïnvloed door het communistische gedachtegoed van de universitair docent economie, Maurice Dobb, die lid was van de Engelse communistische partij. Dobb stuurde Kim Philby beginjaren 1930, na de afronding van zijn studie, naar Parijs om contact op te nemen met Louis Gibarti die actief was voor de Russische Komintern.

Gibarti stuurde Philby in 1933 naar Wenen, naar Israel en Gisella Kohlman. De gescheiden dochter van het stel, de communistische Litzi Friedmann (geboren als Alice Kohlman, 1910-1991), woonde bij haar ouders in huis en zij en Kim Philby werden hevig verliefd. Op 24 februari 1934 trouwden ze, maar al in de tweede helft van de jaren 1930 groeiden ze uit elkaar, wellicht door Philby’s spionnenwerk. Ze bleven af en toe contact houden en scheidden officieel in 1946.

In 1934 vertrok het paar naar Londen, waar Philbys moeder woonde. Volgens diverse bronnen werd Philby hier in juni 1934 gerekruteerd voor communistische spionage, door KNVD-agent Arnold Deutsch (1903-1942). Deze testte Philby door hem te verzoeken foto’s van zijn vader naar Moskou te sturen. Philby deed dat en slaagde voor de test.

Correspondent en ambassademedewerker

In de jaren 1930 was Kim Philby oorlogscorrespondent voor The Times. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak ging hij – samen vijftien andere geselecteerde oorlogsverslaggevers – met de Britse troepen mee naar het front in Frankrijk. Rond de zomer van 1940 ging Kim Philby bij de Britse geheime dienst werken. Hij nam ontslag bij The Times en sloot zich aan bij de Britse spionagedient M16. Datzelfde jaar raakte hij in Londen in contact met zijn collega Nicholas Elliott, de twee raakten goed bevriend.

In 1949 ging Philby aan de slag op de Britse ambassade in de Verenigde Staten. In deze functie wist hij veel contacten te leggen in Amerikaanse inlichtingenwereld. Ondertussen speelde de dubbelspion alle relevante informatie door naar de grote tegenstrever van Amerika tijdens de Koude Oorlog: de Sovjet-Unie.

Ontmaskering

In januari 1950 werd de spion Klaus Fuchs, die spioneerde in het kader van het Manhattan Project, gearresteerd. Dit was het begin van een periode waarin meerdere spionnen ontmaskerd werden. In juli 1951 stopte Philby bij M16, nadat er steeds meer geruchten en verdenkingen in de inlichtingendienst rondgingen dat Philby informatie zou lekken. Enkele jaren later, in 1955, bracht de media het bericht dat Philby een belangrijke verdachte was van het lekken van geheime informatie naar de Sovjet-Unie. Philby ontkende in alle toonaarden. Zijn naam werd gezuiverd door Howard MacMillan, de Britse minister van Buitenlandse Zaken. Vervolgens ging Philby naar het Midden-Oosten, waar hij werkte als correspondent voor The Economist.

De definitieve ontmaskering van Philby volgde in 1963. Na nieuwe verdenkingen gaf Philby tijdens een verhoor in Beiroet toe dat hij voor de Russen gespioneerd had. Toen hij de kans kreeg, vluchtte Philby naar de Sovjet-Unie. Daar bleef hij de rest van zijn leven wonen. Over zijn eigen leven publiceerde hij in 1968 de autobiografie My Silent War. De Val van de Berlijnse Muur in 1989 maakte Philby net niet meer mee: hij overleed in 1988.

Boek: De Koude Oorlog – Een nieuwe geschiedenis (1917-1991)

Documentaire over Kim Philby

Bronnen ▼