Leiden in last (oorsprong van de uitdrukking)

De uitdrukking ‘Leiden in last’ betekent hetzelfde als ’toen had je de poppen aan het dansen’ of ‘er is nu echt een probleem’. Deze uitdrukking is ontleend aan de situatie in Leiden in de jaren 1574, ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648).

Een tegenwoordig iets minder bekend variant van ‘Leiden in last’ is ‘Holland is in last’. Laatstgenoemde variant werd sowieso tot het begin van de twintigste eeuw veel gebruikt, aldus de taalkundige F.A. Stoett.

Oorsprong van Leiden in last’

De uitspraak dat ‘Leiden in last’ is, ofwel Leiden is in nood, is afkomstig van het Leids Beleg in 1573. Nadat de oorlog met de Spanjaarden begon, in de jaren 1560, bleef het stadsbestuur van Leiden aanvankelijk trouw aan de Spaanse landsheer Filips II. Maar vanaf juni 1572 koos Leiden de kant van Willem van Oranje en de protestantse opstandelingen.

Om deze reden belegerde de Hertog van Alva in oktober 1573 de stad Leiden. Het doel was Leiden weer onder Spaanse invloed te brengen, via een tactiek van omsingeling en uithongering. Alva had er niet op gerekend dat het Leidse stadsbestuur grote voorraden voedsel en drank had ingeslagen, omdat men een aanstaande belegering vermoedde. Hierdoor redde Leiden het tijdens de eerste fase van het beleg. De Spaanse troepen onder de nieuwe landvoogd Requesens staakten het Beleg van Leiden tussen maart en mei 1574 om troepen te verplaatsen voor de Slag op de Mookerheide. Leiden dacht dat het met een terugkeer van de Spanjaarden wel zou meevallen en sloeg dit keer geen voorraden in.

Leiden in last

Toen de Spanjaarden van 25 op 26 mei 1574 terugkeerden, begon een tweede beleg. Dit beleg was veel zwaarder en heeft geleid tot het ontstaan van de spreuk ‘Leiden in last’. De bevolking kreeg te maken met honger en ziekte. Een derde van de in totaal 18.000 Leidenaren kwam tijdens dit beleg om het leven, door de hongerdood of door de pest.

Maar Leiden hield vol. Via postduiven – duiven die oorlogsberichten overbrachten – onderhielden ze contact met de geuzenleider Louis de Boisot. Die gaf aan dat Leiden op korte termijn door de watergeuzen bevrijd zou worden. En zo geschiedde: op 3 oktober 1574 werd Leiden bevrijd door de geuzen, waarmee aan de ‘Leiden in last’-periode een einde kwam.

Lees ook: Het Leidens Ontzet (1574) – Hutspot, haring en wittebrood
Of dit artikel: Leidens Ontzet volgens P.C. Hooft
Boeiend is verder: De kogel is door de kerk
Boek: Leiden Ontzet. Vrijheidsfeest en volksfeest – Jori Zijlmans

Bronnen ▼