Meer dan dertig jaar lang had Markus Wolf (1923-2006) in de Duitse Democratische Republiek de leiding over een spionagenetwerk van de Stasi, de gevreesde geheime veiligheidsdienst van het voormalige Oost-Duitsland. Hieronder het verhaal van de man die erin slaagde de westerse inlichtingendiensten voor schut te zetten:
Wolfs kindertijd
De oorlogsjaren
Het gezin vestigde zich in Moskou waar Markus na de middelbare school verdere studies aanvatte aan het ‘Instituut voor Luchtvaarttechnologie’. Toen echter in het najaar van 1941 Duitse troepen aan hun opmars naar Moskou begonnen en het er even op leek dat de stad zou worden ingenomen, werden Wolf en zijn medestudenten geëvacueerd naar de toenmalige Kazachstaanse hoofdstad Alma-Ata. Daar kreeg Wolf naar eigen zeggen een intensieve opleiding in spionage- en infiltratietechnieken die hij later tot wanhoop van vele westerse inlichtingendiensten met succes zou weten toe te passen.
In 1943 keerde Wolf terug naar Moskou waar hij aan de slag ging als redacteur en nieuwslezer bij de “Volksradio”, een Duitstalig radiostation dat met haar uitzendingen het moreel van de Duitse soldaten moest ondermijnen.
Eerste stappen naar de top
Na de oorlog werd Wolf naar Duitsland gestuurd om er als journalist voor een Berlijns radiostation het proces in Neurenberg tegen de vroegere nazileiders te verslaan. Toen in 1949 de DDR, de Duitse Democratische Republiek werd uitgeroepen, reisde Wolf af naar Moskou om er op de ambassade van het pas opgerichte ‘nieuwe Duitsland’ te gaan werken. Twee jaar later, in 1951, werd hij overgeplaatst naar het “Ministerium für Staatssicherheit”, beter bekend als de Stasi. Het was het begin van een carrière als meesterspion.
In dienst van de Stasi
Eind december 1952 hielp Wolf het Directoraat “Hauptverwaltung Aufklärung” mee oprichten, de afdeling binnen de Stasi die de buitenlandse inlichtingendienst moest vormen. Wolf verwierf algauw de leiding over de nieuwe sectie en slaagde erin om met een netwerk van spionnen ‘zijn’ directoraat te laten uitgroeien tot één van de meest efficiënte inlichtingendiensten aller tijden. Daarmee werd hij al snel de onbetwiste nummer twee van de Stasi na Erich Mielke (1907-2000).
Wolfs ongetwijfeld meest succesvolle operatie speelde zich af eind jaren zestig toen hij één van zijn spionnen, Günter Guillaume (1927-1995), wist binnen te loodsen op het kabinet van de West-Duitse bondskanselier Willy Brandt. Guillaume wist zich op te werken tot vertrouweling van Brandt en sluisde maandenlang systematisch geheime informatie door naar Wolfs directoraat. Pas in 1974 kwam de zaak aan het licht wat tot de val van Willy Brandt leidde.
Hoe het Wolf verder verging
In 1986 vond Wolf het welletjes geweest en ging met de rang van “Generaloberst” met pensioen. Hier zou normaal gezien het verhaal eindigen, ware het niet dat de val van de Berlijnse muur en de daaropvolgende ineenstorting van het communistisch systeem daar anders over beslisten. Wolf, die de bui zag hangen, probeerde nog politiek asiel te verkrijgen in Oostenrijk, maar dat werd hem geweigerd. Kort daarna werd hij door de Duitse politie gearresteerd. Enige tijd later werd Wolf in het voorjaar van 1993 op beschuldiging van spionageactiviteiten en landverraad veroordeeld tot zes jaar celstraf. Omdat de Duitse grondwet echter spionage niet als een strafbaar feit beschouwde, werd het vonnis in hoger beroep onrechtsgeldig verklaard. In 1997 probeerde het Openbaar Ministerie het opnieuw, ditmaal op beschuldiging van het aanzetten tot het plegen van vrijheidsberovingen. De toen bijna 74-jarige Wolf werd veroordeeld tot twee jaar voorwaardelijk en verliet de rechtszaal als een vrij man. Later zou hij in zijn autobiografie beide processen bestempelen als politieke afrekeningen.
Op 9 november 2006 overleed de voormalige spionagechef van de DDR. Zijn stoffelijk overschot werd in bijzijn van onder meer Hans Modrow, de laatste communistische premier van de Duitse Democratische Republiek, bijgezet op de begraafplaats van Friedrichfelde, een voorstad van Berlijn.
