Wekelijks verschijnen er nieuwe geschiedenisboeken. Van lijvige studies tot publieksboeken en van naslagwerken tot historische strips. Op Historiek plaatsen we veel voorpublicaties en we bespreken zoveel mogelijk titels, maar alles bespreken is ondoenlijk. Daarom hebben we de rubriek ‘signalementen’. Hier plaatsen we wekelijks een bericht met daarin recent verschenen en besproken titels.

<<< Signalementen week 20 | Signalementen week 22 >>>

Selectie week 21

In de schaduw van Schindler

Wie waren de Duitsers die hun Joodse medemensen hielpen, meestal met gevaar voor eigen leven, terwijl de meesten van hun landgenoten de andere kant opkeken of bijdroegen aan de nazimisdaden? Zelfs in de meest duistere tijden zijn er altijd dappere mensen die hun medemenselijkheid laten prevaleren boven eigenbelang en haat. Terwijl de meeste Duitsers zich juist afzijdig hielden of de Jodenvervolging actief of passief ondersteunden, behielden sommigen wel hun menslievendheid.
Fragment: Otto Weidt, blind voor gevaar
Fragment: Ludwig Wörl, weldoener in de hel
Interview: Jodenhelpers uit nazi-Duitsland
Misdaad en straf in de polder
Van winkeldiefstal tot te hard rijden. Van fraude tot moord. Het Openbaar Ministerie geeft leiding aan de opsporing en vervolgt strafbare feiten. Als onderdeel van de rechterlijke macht is het een belangrijke speler in de rechtsstaat, waarin vrijheid, rechtszekerheid en rechtsgelijkheid voor de burger essentieel zijn. Paul van Liempt voerde lange gesprekken met de hoofdrolspelers van het OM over hun vak en hun drijfveren. Hij sprak met officieren van justitie, hoofdofficieren van justitie en advocaten-generaal. En met het College van procureurs-generaal in Den Haag, de landelijke leiding van het OM.
Neoliberalisme
In het publieke debat is de afgelopen jaren veel kritiek geleverd op het neoliberalisme, maar wat dit begrip inhoudt blijft meestal vaag. Waar komt het eigenlijk vandaan en hoe heeft het zich in Nederland genesteld? In dit boek geven historicus Bram Mellink en socioloog Merijn Oudenampsen het neoliberalisme voor het eerst een plaats in de geschiedenis van ons land. Zij laten zien dat het marktdenken veel eerder in Nederland landde dan altijd is gedacht en veel nauwer met onze naoorlogse instituties is verweven dan deskundigen tot nu toe aannamen.
Onderwijs maakt het verschil
Kansengelijkheid in het onderwijs: het lijkt een breed gedeeld ideaal. Maar wat bedoelen we er precies mee? En hoe staat het ervoor in het Nederlandse onderwijs? Louise Elffers laat zien hoe achter het gedeelde streven naar kansengelijkheid uiteenlopende, soms zelfs tegengestelde opvattingen schuilgaan. Ze schept orde in de conceptuele chaos en neemt vervolgens het Nederlandse onderwijs de maat. Hoe (on)gelijk zijn de kansen hier? En wat moet er gebeuren om het ideaal van kansengelijkheid in de praktijk te brengen?
Collective Memory and the Dutch East Indies

Nederlandse historici hebben lang verzaakt met het beschrijven van de oorlog in Indonesië (1945-1950). Daardoor hebben ze sterk bijgedragen aan het ‘ont-herinneren’ van die oorlog en zeker van de ergste aspecten daarvan, zoals extreem geweld en oorlogsmisdaden. Dat stelt de Ierse historicus Paul Doolan in zijn boek Collective Memory and the Dutch East Indies. Unremembering Decolonisation. Pas heel recent zijn initiatieven te zien om ‘decennia van ont-herinnering (unremembering)’ door toedoen van voorgaande generaties historici ongedaan te maken, aldus de in Groningen en het Duitse Konstanz geschoolde Ierse geschiedschrijver.
Bespreking: ‘Nederlandse historici lieten het na Indonesië-oorlog heel lang afweten’
Reinier Pauw (1564-1636) en Amsterdam
Toen Amsterdam zich in 1578 aansloot bij de opstand tegen Spanje, kreeg het een calvinisti-sche signatuur. Tegelijk kwam een economisch wonder op gang waarin de stad binnen één generatie uitgroeide tot de grootste handelsmetropool ter wereld. Als geen ander belichaamt Reinier Pauw (1564-1636), koopman en regent, deze onstuimige en onstuitbare groei. Hij organiseerde de eerste expedities naar Oost-Indië, stond aan de wieg van de VOC en werd achtmaal verkozen tot burgemeester.
Fragment: Reinier Pauw (1564-1636) en Amsterdam
Rusland – Land dat anders wil zijn
De Russische inval in Oekraïne markeert het einde van een tijdperk. Dertig jaar geleden viel de Sovjet-Unie uiteen. Rusland hoopte vurig nu een ‘normaal’ land te kunnen worden, open naar de rest van de wereld en met een markteconomie en een democratie. Dat lukte maar zeer ten dele, en veel van wat er wel bereikt werd, gaat nu te gronde. Waarom heeft dertig jaar verandering de Russen niet kunnen brengen wat ze ervan verwachtten? Wat bracht het wel?
Schildmaagd
In ‘Schildmaagd’ belicht Nancy Marie Brown de onbeschreven maar fascinerende geschiedenis van krijgsvrouwen in de Vikingtijd. De geschiedenis van de Vikingen blijft tot de verbeelding spreken. Maar de rol van vrouwen daarin is doorgaans onderbelicht. In 2017 bewezen DNA-testen dat er ten minste één schildmaagd heeft bestaan: de krijgsvrouw die met haar wapens is begraven in graf Bj581 in de Vikingstad Birka, net buiten Stockholm.
Fragment: Krijgsvrouwen in de Vikingtijd
Van oerknal tot eindtijd
Historicus/bestsellerauteur Gerard Aalders beschrijft het ontstaan van het universum en de aarde en hoe wetenschappers te werk zijn gegaan om eeuwenoude mysteries te ontsluieren. Heel lang dachten we dat de aarde en het heelal geen begin hadden. God had immers hemel en aarde – met alles erop en eraan – in één overzichtelijke, zesdaagse werkweek, geschapen. De aarde zou door de Almachtige 6000 jaar zijn toegemeten. De geringste kritiek beschouwde de kerk, en met haar vrijwel de gehele samenleving, als een aanval op de almacht van God.
Fragment: Tweevoetigheid bracht de mens veel goeds
Q&A: “Geloof zette enorme rem op ontwikkeling van de wetenschap”
Zelensky
Serhi Roedenko heeft de eerste biografie geschreven over Volodymyr Zelensky, de charismatische Oekraïense president die sinds de inval van het Russische leger in Oekraïne op 24 februari 2022 niet weg te denken is van de voorpagina’s en beeldschermen. Met zijn vastberaden houding weet hij volk en strijdkrachten te verenigen en motiveren. Zijn nietsontziende videotoespraken tegen staatshoofden en parlementen imponeren de wereld. Wie is deze man, die voorheen werkzaam was als komiek en televisieproducent? De Oekraïense journalist Serhi Roedenko portretteert Zelensky als een talentvol persoon, die ondanks zijn onmiskenbare showkwaliteiten altijd vol ernst zijn pad heeft gekozen.
Batavia in 1627

Op de puinhopen van het veroverde Javaanse Jayakarta stichtten de Nederlanders in 1619 een nieuwe stad, Batavia. Dit centrum van de VOC-handel in Azië trok bewoners uit alle windstreken aan. Aan de hand van een bijzondere kaart uit 1627 geeft Bea Brommer een impressie van het dagelijks leven in het Batavia van toen met verhalen van een aantal burgers. Die verhalen vari -eren van de handel en wandel van een Nederlandse vrijbuiter tot de wederwaardigheden van een Bantamse slaafgemaakte vrouw en een Japanse weduwe. Tot in detail bespreekt Brommer de stad en haar inwoners.