De zomer van 2024 zit – met onder meer het EK Voetbal, Tour de France en Olympische Spelen – vol sport. In Nederland vindt jaarlijks een grootschalig sportevenement plaats zonder wedstrijdelement. Geen spannende slotritten of zinderende finales, maar sporters die ‘gewoon’ een heel eind gaan lopen: de Nijmeegse Vierdaagse of, zoals de officiële benaming luidt: Internationale Vierdaagse Afstandsmarsen Nijmegen. Ruim een eeuw geleden – in 1909 – ging de eerste editie van start.
Sport en wandelen
Actief bewegen als recreatie of met een wedstrijdelement is van alle tijden. Bekend zijn uit de Oudheid de Griekse gymnasia waar worstelen, hardlopen en verspringen werden beoefend. Van serieuzer aard waren de exercities van soldaten: bevelhebbers verlangden goedgetrainde manschappen tijdens de militaire operaties. Sport en spel zijn altijd onderdeel van de cultuur geweest.
De mens heeft eeuwenlang gelopen om ergens te komen, de soldaat die marcheert is ook een bekend verschijnsel, maar de wandelaar die als sportbeoefenaar op pad gaat dateert uit de negentiende eeeuw. Dan gaat het niet om een ‘ommetje maken’, maar om een inspannende wandeling van aanzienlijke lengte. Pas dan is er sprake van sportbeoefening. Het klinkt nu vreemd, maar wandelen was aanvankelijk een elitesport – de gewone man liep toch al alles.
(On)getrainde militairen
Tijdens de negentiende eeuw bleken veel militairen in Europa een slechte conditie te hebben. Dat merkte de Nederlandse legerleiding ook op. Er kwamen initiatieven daaraan iets te doen. In 1908 werd de Nederlandsche Bond voor Lichamelijke Oefening opgericht. In die organisatie zaten veel mensen met een militaire achtergrond of met banden met de krijgsmacht. Een van de doelen van de Bond werd het houden van vierdaagse wandelmarsen. Niet alleen voor militairen vond men een goede conditie belangrijk, voor burgers gold dat evenzeer. Ook zij moesten de frisse buitenlucht in en mee aan de wandel. Bij het organiseren van meerdaagse wandeltochten was de steun van de krijgsmacht heel nuttig: in de kazernes hadden de wandelaars onderdak, verzorging en dergelijke.
Mooie tochten
De eerste twee jaren van de Eerste Wereldoorlog was er geen vierdaagse, vanaf 1916 weer wel. Tot halverwege de jaren twintig meldden zich jaarlijks zo’n duizend deelnemers, voornamelijk militairen. Vanaf 1925 is Nijmegen de vaste start- en finishplaats, in het bijzonder de Prins Hendrikkazerne waar de Koloniale Reserve was gelegerd.
Vierdaagsche 1927
Dan blijkt uit Het Vaderland van 12 juni dat het aantal inschrijvingen voor de ‘Vierdaagsche’ van 5 t/m 8 juli te hoog is. Vanwege ruimtegebrek in de kazerne moest men een aantal wandelaars teleurstellen. Ook tegenwoordig kan niet iedereen die zich heeft aangemeld meedoen. Voor de laatste open plaatsen wordt geloot.
De ochtendeditie van het Algemeen Handelsblad (6 juli 1927) meldde dat er op de eerste dag 34 uitvallers waren door het warme weer. Maar voor wie ‘stelselmatig getraind heeft’ hoefde de ‘hitte geen noemenswaardige moeilijkheden’op te leveren.
Jaar van de zonnesteek
De avondeditie van de Nieuwe Rotterdamsche Courant (6 juli 1927) moest droevig nieuws melden. Een Rotterdamse politieman overleed in het Nijmeegse militaire hospitaal aan een de dag daarvoor opgelopen zonnesteek. De overledene kwam met naam en adres in de krant. In de vierdaagsehistorie was dit iets ‘nieuws onder de zon’. Helaas niet voor het laatst. In 1972 overleed een wandelaar door de hitte, in 2006 overleden zelfs twee wandelaars op de eerste zeer warme dag. De organisatie zette in dat jaar het evenement stil. De politieman in 1927 was echter ‘zonder eenige voorbereiding’ van start gegaan.
Veel uitvallers
De avondeditie van Het Vaderland van 7 juli meldde dat er na twee dagen al 120 uitvallers waren. Na enkele fikse regenbuien was het echter aangenamer lopen en bij het overgebleven wandelvolk zat de stemming er goed in. De vierde en laatste dag werd na een frisse ochtend toch nog broeierig, maar de verslaggever constateerde dat de lopers met ‘voldoende frischheid en energie’ hun weg vervolgden. Aldus de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 8 juli.
Hoog bezoek
Bij de finish in de Prins Hendrikkazerne waren hoge officieren aanwezig om de ‘bekroningen’ uit te reiken, onder wie minister van Oorlog generaal Lambooy. In de stad was onderweg veel belangstelling voor de lopers die naar de finish togen. De drie vrouwen die dat jaar meeliepen hadden het er uitstekend vanaf gebracht.
Tijdens de slotceremonie sprak de minister zijn waardering uit over de NBLO ‘die beoogt de lichamelijke opvoeding van het Nederlandsche volk te bevorderen’. Dat schreef het Algemeen Handelsblad van 9 juli. Ook tegenwoordig zijn in Nijmegen allerlei bobo’s (burgemeesters, hoge officieren, notabelen, bestuursleden enz.) van de partij bij diverse ontvangsten en ceremonies tijdens de vierdaagse – niets nieuws dus…
Bezuiniging
Wat in 2012 ook heel bekend klinkt: in 1927 speelde bij de finish niet langer het Stafmuziekkorps van de Koloniale reserve, want dat was door een bezuinigingsmaatregel opgeheven.
Tot slot, enkele maanden later bevatte Het Vaderland (17 november) een bericht, dat in 1928 aan de vierdaagse buitenlandse wandelaars zouden meedoen. Men wilde dit evenement ook een internationaal karakter geven, omdat in dat jaar de Olympische Spelen in Amsterdam zouden plaatsvinden. De buitenlandse deelnemers zijn er inderdaad gekomen en zijn er nog steeds, getuige de officiële benaming van de vierdaagse.
~ Ron van der Schee
Beeld en Geluid: Vierdaagse van Nijmegen (1927-1972)
Wandelend Nederland begraaft oude strijdbijl
Boek: De Vierdaagse, het grootste evenement van Nederland
Dit artikel werd oorspronkelijk in licht gewijzigde vorm gepubliceerd op 3 juli 2012
