Nikita Chroesjtsjov (1894-1971) – Russische president

De Russische communist Nikita Chroesjtsjov (1894-1971) stond van 1953 tot 1964 aan het roer van de Sovjet-Unie. Wie was Chroesjtsjov en wat waren de kernpunten van zijn politieke beleid?

Voordat Nikita Chroesjtsjov in maart 1953 Jozef Stalin opvolgde als leider van de Sovjet-Unie, had hij al een vrij lange carrière achter de rug binnen de geledingen van het Russische communisme. Chroesjtsjov heeft met name een belangrijke rol gespeeld als organisator van executies en verbanning tijdens de periode van de Grote Terreur (1936-1938). In de jaren dertig tot begin jaren vijftig gold Chroesjtsjov als een van de grootste vertrouwelingen van Jozef Stalin.

Nikita Chroesjtsjov stond bekend om zijn boerse en opvliegerige karakter. Mede-communisten hadden regelmatig twijfels als het ging om de geestelijke gezondheid van Chroesjtsjov. Dit bleek onder meer bij het beroemde ‘schoenincident’ tijdens een bijeenkomst van de Verenigde Naties. Tegelijk verruimde hij in de jaren 1950 en 1960, gedurende de Koude Oorlog, de vrijheden van de Russische bevolking en in Oost-Europa. Chroesjtsjov stond aan de basis van de zogenoemde ‘dooi van Chroesjtsjov’ en zijn ‘geheime’ destalinisatierede ‘Over persoonsverheerlijking en de gevolgen ervan’ (О культе личности и его последствиях) op 25 februari 1956.

Jeugd en vroege carrière van Nikita Chroesjtsjov tot 1945

Nikita werd op 17 april 1894 geboren in Kalinovka in de Oekraïne. Hij werkte als pijpenlegger in diverse mijnen. Tot de Russische Revolutie uitbrak, waarna hij zich aansloot bij de bolsjewieken en meevocht in de Russische Burgeroorlog (1917-1922), die leidde tot de politieke instituering van het communisme door de oprichting van de USSR, ofwel de Unie van Socialistische Sovjet-Republieken, bekend als de Sovjet-Unie.

In de jaren 1920 en 1930 werkte Nikita Chroesjtsjov zich op binnen de partijkaders van de communistische partij. In 1934 werd hij partijchef van Moskou en lid van het Centraal Comité van het Politbureau. In de jaren 1937 tot 1941 ging hij terug naar zijn geboortegebied in de Oekraïne, waar hij optrad als secretaris van de Oekraïense tak van de communistische partij. In deze jaren voerde hij als Stalins vertrouweling tienduizenden zuiveringen uit. Er is berekend dat Chroesjtsjov namens Stalin het bevel heeft gegeven tot ruim 55.700 terechtstellingen.

Gedurende de Tweede Wereldoorlog was Chroesjtsjov werkzaam als communistisch functionaris in het Rode Leger binnen diverse frontcomités. Hij maakte ook een deel van de Slag bij Stalingrad mee en de Slag om Koersk – de grootste tankslag uit de geschiedenis – mee. Gedurende de oorlog wist Chroesjtsjov op te klimmen tot de rang van luitenant-generaal.

Van partijchef tot president & kernpunten politieke beleid

Na de Tweede Wereldoorlog, in 1949, keerde Chroesjtsjov terug naar Moskou en werd opnieuw partijchef te worden. Toen Stalin in maart 1953 overleed, volgde een strijd om diens opvolging waarbij Chroesjtsjov in september 1953 als winnaar uit de bus kwam. Hierna werd Lavrenti Beria, de leider van de geheime dienst NKVD en een concurrent van Chroesjtsjov, op beschuldiging van verraad berecht en geëxecuteerd.

Onder Chroesjtsjov kwam de toevoeging van de Krim aan de Oekraïne in 1954 tot stand. Verder trok hij op het 20e communistische partijcongres op 25 februari 1956 de aandacht met zijn destalinisatierede, waarin hij de Stalin-verheerlijking aankaartte en aanpakte door onder meer geschiedenisboeken te herschrijven.

De destalinisatie ten spijt sloeg Nikita Chroesjtsjov in het najaar van 1956 – onder dwang van partijgenoten – de Hongaarse Opstand genadeloos neer. Een jaar later initieerde Chroesjtsjov het Russische ruimtevaartprogramma, waarbij de Spoetnik I en Yuri Gagarin de kosmos in gelanceerd werden.

Tijdens zijn regeerperiode werd verder de Berlijnse Muur gebouwd (vanaf augustus 1961), liep de Cubaanse Raketcrisis (oktober 1962) met een sisser af – deze crisis was de aanleiding voor Chroesjtjovs afzetting 1964 – en kwam de Amerikaanse president John F. Kennedy in november 1963 in Dallas aan zin einde.

Chroesjtsjovs leiding kwam in de jaren zestig in de Sovjet-Unie steeds meer onder kritiek te staan. Op een bijeenkomst van het politbureau in 1964 dwong de partij hem om zijn presidentschap af te staan aan Leonid Brezjnev.

Het schoenincident: Chroesjtsjov schiet letterlijk uit zijn slof

Een bekend incident rond Nikita Chroesjtsjov was het schoenincident in 1960, die zijn collega’s opnieuw deed twijfelen aan Chroesjtsjovs intellectuele welzijn. Op 12 oktober 1960, tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, gedroeg Chroesjtsjov zich opstandig door eerst met zijn vuisten en daarna met zijn schoen op de tafel te rammen, zodat andere afgevaardigden zich niet verstaanbaar konden maken. De Sovjet-delegatie droop af met het schaamrood op de kaken. Een president die zo uit zijn slof schoot ging menigeen te ver.

Op 11 september 1971 overleed Nikita Chroesjtsjov in Moskou.

Link: Tekst uit destalinisatierede van Chroesjtsjov
Boek: Het verloren koninkrijk. Russische geschiedenis van 1470 tot heden

Chroesjtsjov slaat met zijn schoen op tafel:

Bronnen ▼