Onbekend fragment Spiegel Historiael ontdekt in depot

In het depot van Regionaal Archief Tilburg is een veertiende-eeuws fragment gevonden van de Spiegel Historiael, een beroemd Middelnederlands werk. Het tot nu toe onbekende fragment werd aangetroffen in de perkamenten band van een register uit Hilvarenbeek.

De twee ontdekkers van het fragment zijn boekwetenschapper Stef Uijens en Daan Doesborgh. Beiden doen onderzoek naar voornamelijk middeleeuwse handschriften en zijn als onderzoeker verbonden aan het archief in Tilburg. In archieven worden vaker fragmenten uit oude boeken of handschriften als bindmateriaal aangetroffen in nieuwere publicaties. Onderzoekers kennen dit fenomeen als ‘maculatuur’. Vaak gaat het om fragmenten van Latijnse bijbels, of andere bekende teksten. Bijzonder wordt het wanneer het fragment een nog onbekend deel blijkt te zijn van de eerste Middelnederlandse wereldgeschiedenis: de Spiegel Historiael.

De Spiegel Historiael is een omvangrijk werk. Het bestaat uit ongeveer 189.000 regels en beschrijft de wereldgeschiedenis van de schepping tot 1316. Het werk bestaat uit vijf delen (partieën) en heeft drie auteurs. Jacob van Maerlant startte in 1283 en nam de Eerste, Derde en een deel van de Vierde Partie voor zijn rekening. De Tweede Partie werd voltooid door Philips van Utenbroeke en de Vierde en Vijfde Partie door Lodewijk van Velthem. Het werk is niet volledig bewaard gebleven. Alleen van de Eerste, Derde en Vijfde Partie bestaan volledige handschriften. De Tweede Partie is grotendeels in één handschrift overgeleverd, waarvan de lacunes aan te vullen zijn met diverse fragmenten. De Vierde Partie is slechts fragmentarisch overgeleverd en niet compleet.

Spannend boek

Het in Tilburg ontdekte fragment van de Vierde Partie is opgedoken in het archief van de schepenbank van Hilvarenbeek. De ontdekking leest volgens de onderzoekers als een spannend boek. Omdat één zijde van het fragment nagenoeg onleesbaar was, reisden Uijens en Doesborgh naar een universitair lab in Hamburg. Daar werd het bestudeerd met multispectral imaging. Deze methode maakt verloren tekst weer zichtbaar. Het is de eerste keer dat een handschrift uit Nederland op een dergelijke manier is onderzocht. Vergelijkend onderzoek in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag en de Universiteitsbibliotheek Leiden leidden tot een duidelijke conclusie: dit bijzondere fragment kan direct in de omgeving van Lodewijk van Velthem, de auteur, geplaatst worden.

Volgende maand wordt bij het Tilburgse archief tijdens een symposium nader ingegaan op de ontdekking van het fragment.

Ook interessant: Spiegel Historiael, 1325-1335 – Meesterwerk van Jacob van Maerlant