Rijksmuseum koopt gerestitueerd Meissen-porselein terug

Het Rijksmuseum heeft dinsdag een groot deel van een collectie Meissen-porselein terug kunnen kopen. Het gaat om een deel van de Meissen-verzameling van het Joods-Duitse echtpaar Franz en Margarethe Oppenheimer, dat zich sinds 1952 in het Rijksmuseum bevond en in 2019 werd gerestitueerd aan de erfgenamen.

Het porselein behoort volgens het museum tot een van de belangrijkste verzamelingen Meissen ter wereld.

Klokkast met Arachne en Athene, Meissen, 1727 – Foto: Rijksmuseum Amsterdam

Onder druk van vervolging door het naziregime, vluchtte het Joodse echtpaar Oppenheimer in 1936 van Berlijn naar Oostenrijk en in 1938 – kort voor de Anschluss -, uiteindelijk naar de Verenigde Staten. Bij hun vlucht van Duitsland naar Oostenrijk namen zij een deel van hun porseleinverzameling mee. Hiervan werd een groot deel tussen 1936 en 1939 verkocht aan Fritz Mannheimer. Deze in Amsterdam woonachtige Joods-Duitse bankier verzamelde een grote hoeveelheid Europese kunstnijverheid. Zijn verzameling weerspiegelde de grote Europese vorstelijke collecties van de zestiende tot en met de achttiende eeuw.

Na het overlijden van Mannheimer werd diens nalatenschap failliet verklaard. De curator verkocht de collectie vervolgens onder dwang aan de nazi’s om de schuldeisers van de bank te kunnen betalen. Na de oorlog kwam de collectie in beheer gekomen van de Nederlandse Staat. Een groot deel daarvan maakt sinds 1952 deel uit van de kunstnijverheidverzameling van het Rijksmuseum.

Claim

In 2015 dienden de erven van Franz en Margarethe Oppenheimer een claim op ruim honderd objecten uit de Rijkscollectie in bij de Nederlandse overheid. Daarvan waren 92 objecten in beheer van het Rijksmuseum. Na onderzoek adviseerde de Restitutiecommissie de minister tot teruggave van de objecten aan de erfgenamen. In 2019 stemde het kabinet hiermee in en werden de objecten gerestitueerd.

Tijdens een veiling bij Sotheby’s in New York kocht het Rijksmuseum dinsdag een groot deel van de collectie terug, waaronder twee hoogtepunten: een klok en koffie- en theeservies. Het museum is van plan de objecten onder meer te gebruiken om het persoonlijke verhaal te vertellen van het echtpaar Oppenheimer en de lotgevallen van hun collectie in en na de Tweede Wereldoorlog.

Meissen-porselein

Meissen-porselein vormt één van de belangrijkste momenten uit de geschiedenis van de Europese toegepaste kunst. Aan het hof in Dresden werd in 1708 onder patronaat van de Saksische keurvorst Augustus de Sterke het eerste Europese porselein gemaakt. Tot dan toe was het geheim van de productie van het ‘witte goud’ alleen in Azië bekend. De verzameling van het echtpaar Oppenheimer bevatte vrijwel uitsluitend voorbeelden van de allerbeste beschildering en vergulding. Veel van wat zij verzamelden, was voor de paleizen van Augustus de Sterke gemaakt. De Meissen-collectie van het Rijksmuseum is beroemd en wordt gezien als de belangrijkste verzameling naast die van de Porzellansammlung in Dresden.

Ook interessant: Rijksmusea moeten geroofde kunst afstaan