Romanisering – Verspreiding van de Romeinse cultuur

Het begrip romanisering duidt op de beïnvloeding van Germaanse, maar ook oosterse bevolkingsgroepen door de Grieks-Romeinse cultuur. Voor de Tijd van de Romeinen was vooral de Griekse cultuuruitbreiding (het hellenisme) invloedrijk. Wat zijn de kenmerken van romanisering en hellenisme?

De begrippen hellenisme en romanisering – de laatste term wordt in het Engels ook wel als Latinization aangeduid – zijn tegenwoordig omstreden begrippen. Onderzoek heeft namelijk aangetoond de Romeinse en inheemse gebruiken en gewoonten een nogal pluriform beeld vormden. Maar toch was er zeker sprake van wederzijdse culturele uitwisseling. Romanisering en hellenisme zijn als begrippen daarom nog steeds bruikbaar.

Betekenis romanisering & hellenisme

De term valt te definiëren als:

‘De verspreiding van de Grieks-Romeinse cultuur over Europa en andere delen van de wereld’.

In de betekenis valt op dat er gesproken wordt van ‘Grieks-Romeinse cultuur’, terwijl dit niet blijkt uit het begrip romanisering zelf. De reden dat er van ‘Grieks-Romeins’ gesproken wordt is dat de Romeinse cultuur, vóórdat zij zichzelf verspreidde, al sterk beïnvloed was door de Griekse cultuur. Zo namen de Romeinen deels de Griekse mythologie, hoewel in een eigen stijl, over.

Tot de eerste eeuw voor Christus was er voornamelijk sprake van hellenisme: de verspreiding van de Griekse cultuur over de wereld (Hellas = Griekenland).

Kenmerken van hellenisme (ca.323 v.Chr.-30 v.Chr.)

Het hellenisme wordt, onder de term ‘hellenistische periode’, doorgaan geperiodiseerd van 323 v.Chr. tot ongeveer 31 v.Chr. Van het optreden van Alexander de Grote, die onder meer Egypte en Perzië veroverde en in het huidige India omkeerde, tot de overwinning van de Romeinen op Cleopatra in Egypte.

De Griekse invloed op de overwonnen gebieden was groot. Deze bleek uit het overnemen van de taal, architectuur, op het gebied van filosofie, politiek, in de kunst, et cetera. In de hellenistische tijd zijn bijvoorbeeld schitterende gebouwen en beelden gemaakt, zoals de Colossus van Rhodos, de Pharos van Alexandrië (283 v.Chr.) en het altaar van Pergamos (180 v.Chr).

De naar Alexander de Grote vernoemde Egyptische stad Alexandrië ontwikkelde zich tot de belangrijkste hoofdstad in de hellenistische, Griekstalige wereld. Beroemd is onder meer de bibliotheek van Alexandrië, die talloze werken uit de Oudheid bevatte maar door – vermoedelijk – toedoen van Julius Caesar in vlammen opging. De laatste heerser uit het geslacht van Ptolemaios was de befaamde koningin Cleopatra. Zij verloor haar koninkrijk aan Rome in 31 v.Chr. Hiermee eindigde feite het hellenisme en begon een tijdperk waarin voornamelijk de (Grieks-)Romeinse cultuur van invloed zou zijn.

Kenmerken van romanisering (ca.50 v.Chr.-400 na Chr.)

De Romeinse invloed breidde zich uit door hun gebiedsveroveringen tot de Limes (de noordgrens langs de Rijn) en in Engeland. Dit gebeurde eerst door veroveringen van deze gebieden. Vervolgens werden de Germaanse stammen via het leger en via handelscontacten geciviliseerd en uiteindelijk beïnvloed door de Romeinse cultuur. Dit proces begon bij de Germaanse elite.

De romanisering kwam tot uiting op tal van terreinen: in de taal, maar ook in het gebruik van Latijnse namen door Germanen, in de architectuur (denk aan villa’s, aquaducten en forten), in de kunst en in allerlei gebruiken en tradities. Het christendom is feitelijk ook via de Romeinen tot diep in Europa doorgedrongen. Na de bekering van keizer Constantijn de Grote en de uitvaardiging van het Edict van Milaan, groeide het christendom – mede door de latere bekering van Clovis rond 500 – tot een zeer invloedrijke religie die de Europese geschiedenis van de Middeleeuwen gevormd heeft.

Boek: Romanisering (themanummer Lampas, 2017) – Maruulke Prins
Lees ook: Geschiedenis van het Romeinse Rijk

Bronnen ▼