Week van de koloniale geschiedenis
Dark
Light

Romeinse astrologie

2 minuten leestijd
Deel van een diptiek van twee astrologische tabletten (Archeologisch museum, Grand)
Deel van een diptiek van twee astrologische tabletten (Archeologisch museum, Grand)

Wat u hierboven ziet, is de rechterhelft van een van de twee bijna identieke astrologischeย diptiekenย die in 1967 zijn opgegraven in het Franseย Grand, het antiekeย Andesina. Of beter: er zijn daar 188 ivoren splinters opgegraven, waarvan in het lab twee diptiekjes vielen te maken. Ze zijn bijna dertig centimeter lang, ofwel precies รฉรฉn Romeinse voet, en dateren uit de late tweede eeuw na Christus.

Detail van het diptiek
Detail van het diptiek
Hoe ze precies zijn gebruikt en door wie, dat valt weer eens niet te weten, maar dat deze voorwerpen het eigendom zijn geweest van een professionele sterrenwichelaar lijkt in elk geval mij een voor de hand liggende aanname. Je kunt je voorstellen dat zo iemand zijn praktijk had in de buurt van hetย Apolloheiligdom: een zonnegod immers die ook nog eens de geneeskunde een warm hart toedroeg. Op deze plek, waar mensen kwamen om te baden in de geneeskrachtige wateren, was behoorlijk wat publiek en menigeen zal hebben willen weten hoe groot de kans was op genezing. Zoiets verbeeld ik me althans bij deze tabletten.

Het leuke is natuurlijk de afbeelding. Middenin herkent u de maan. (Op het tegenoverliggende plankje staat de zon, maar dat is niet zo goed bewaard gebleven.) In de kringen eromheen ziet u eerst de twaalf tekens van deย Babylonischeย dierenriem, die door astrologen nog altijd worden gebruikt. Daaromheen geven Griekse letters de diverse posities aan die de planeten konden innemen. Eรฉn ring verder naar buiten staan de tekens van de decaden, dat wil zeggen de perioden van tien dagen waarin de Egyptenaren elke maand verdeelden. De buitenste ring geeft de namen van de zesendertig decaden, geschreven in het Koptisch. In de hoeken ziet u de winden: gevleugelde wezens, getekend in een Egyptische stijl, die geacht werden de kosmos te laten bewegen. Tot slot zijn er sterren te zien, die vermoedelijk ooit geverfd zijn geweest.

Deel van een diptiek van twee astrologische tabletten (Archeologisch museum, Grand)
Deel van een diptiek van twee astrologische tabletten (Archeologisch museum, Grand)

Mobiliteit van ideeรซn

En dit internationale samenraapsel is dus gevonden in een van oorsprong Keltisch heiligdom in de Romeinse tijd. De ivoorbewerker leefde misschien in Griekenland of Italiรซ. Het illustreert de mobiliteit van de ideeรซn in de oude wereld. Uniek is het overigens niet: in hetย Louvre is de zogehetenย Bianchini-planisfeer, die ruwweg dezelfde afbeelding heeft; uit de Kharga-oase komt een glazen schijf; in deย Alexanderroman, een hellenistische fantasiebiografie vanย Alexander de Grote, raadpleegt faraoย Nektanebo IIย een diptiek zoals opgegraven in Grand.

De diptieken zijn gevonden op de bodem van een put, midden tussen allerlei alledaags afval: gebroken kruiken, botjes, haarspelden, pitten, een houten emmer. Enkele schoenzolen dateren uit de derde of vierde eeuw, wat een vage aanwijzing biedt voor het moment waarop iemand deze tabletten heeft weggegooid.

Verbod

De derde-eeuwse keizers hebben diverse maatregelen genomen om astrologen, die voorspellingen konden doen waar senatoren met keizerlijke ambities voordeel van konden hebben, uit Italiรซ te verbannen. Omdat keizers echter in toenemende mate werden gemaakt door de legers buiten Italiรซ, vaardigde keizerย Diocletianusย in 296 of 297 een algeheel verbod uit op sterrenwichelarij. Dat zou het moment geweest kunnen zijn waarop de diptieken in de put belandden. En anders gebeurde het later, in de vierde eeuw, toen sommige groepen christenen zich keerden tegen deze vorm van afgodendienst.

Jona Lendering is historicus, webmaster van Livius.org en docent bij Livius Onderwijs. Hij publiceerde verschillende boeken en verzorgt een nieuwsbrief over de Oudheid. Zie ook zijn blog: mainzerbeobachter.com

Gratis nieuwsbrief

Meld u aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief (48.314 actieve abonnees)

"Ruim 48.000 geschiedenisliefhebbers ontvangen wekelijks onze gratis nieuwsbrief."

Meld u ook aan