Schobbejak: betekenis en herkomst van dit scheldwoord

Het scheldwoord schobbejak is algemeen bekend in ons taalgebruik. Wat is een schobbejak precies voor soort persoon? Waar komt dit scheldwoord eigenlijk vandaan? En wat heeft Hendrikus Colijn, minister-president tijdens de crisisjaren 1930, met het scheldwoord te maken?

Betekenis van schobbejak

Het begrip schobbejak betekent zoiets als schurk, bandiet, boef, schooier, klaploper of haveloos persoon. Het woord heeft doorgaans een denigrerende, neerbuigende connotatie. Als scheldwoord of verwensing is schobbejak zeker sinds het begin van de zeventiende eeuw bekend in de Nederlandse taal. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal verwijst naar een fragment uit de jaren 1610-1619:

“Sel gy myn dwinghen, gy schob-jack, as ick niet en wil” – Vertaald: ‘Zul je mij dwingen, jij schobbejak, als ik niet wil.’

Herkomst van schobbejak

Oorspronkelijk verwees schobbejak, de spelling ‘schobbe-jack’ in het vorige citaat geeft het al aan, naar een persoon Jack. In oud-Nederlands betekent ‘schobbe’ of ‘schubbe’ schooier (afgeleid van schurft, schub of schrobben). Hieraan werd de naam Jack toegevoegd, die net als Jan (Jan Rap en zijn maat, jandoedel, janhagel, Jan en alleman) en Joost (de duivel) wel vaker negatief gebruikt wordt in uitdrukkingen of woordsamenstellingen.

Volgens etymologen is het woord schobbejak vermoedelijk ontstaan in het noorden of noordwesten van Nederland. Uit het Nederduits was de naam schubjack ook een begrip dat boeren gebruikten als term voor een ‘wrijfpaal voor vee in boomarme weidegebieden’ en overdrachtelijk voor ‘iemand die iedereen in de weg loopt’. Ook wordt de term schobbejak wel gebruikt om een maliënkolder mee aan te duiden.

De schobbers van Colijn

Naast schubjack of schobbejak, worden en werden ook ook andere varianten gebruikt, zoals schobben, schobberds, siwenjack (smeerlap) en schobbers. De laatste, schobbers, was een van de favoriete scheldwoorden van een beroemde politicus. Waar ‘Sianct Nicolas‘ de favoriete krachtterm van ‘vader des vaderlands’ Willem van Oranje was, gebruikte wijlen ‘stuurman te midden van de woele baren’ of ‘schipper naast God’ Hendrikus Colijn graag het scheldwoord ‘schobbers’.

Minister-president Hendrikus Colijn, leider van de ARP, stond in de crisisjaren 1930 aan het roer van Nederland en leidde toen vier kabinetten. Eind september 1935 noemde hij politieke tegenstanders die het niet eens waren met zijn economische beleid, zo schrijft zijn biograaf Herman Langeveld in Hendrikus Colijn 1869-1944:

“…onvaderlandschlievende schobbers.”

Dit deed Colijn tijdens besprekingen in de Tweede Kamer. Met ‘schobbers’ bedoelde hij specifiek Nederlanders die hun bezit aan Nederlandse fondsen verkochten en daardoor de gulden in waarde deden dalen, ofwel: lieten devalueren. Ook mensen die zich in de jaren 1930 schuldig maakten aan hamsteren, werden door Colijn gezien als schobbers. Het gebruik van het scheldwoord schobbers was in die tijd schokkend en onfatsoenlijk, zeker in de Tweede Kamer, zo valt te lezen in de Soester Courant van 28 oktober 1938, die schreef van een ‘schokkende kwalificatie’ en plaatsvervangende schaamte bij de mensen die deze term hoorden.

Boek: De ongetemde tong. Opvattingen over zondige, onvertogen en misdadige woorden in het Middelnederlands (1300-1550) – Martine Veldhuizen  

Bronnen ▼