Kevin Prenger
In Huis Doorn, waar de Duitse ex-keizer Wilhelm II van 1920 tot 1941 woonde, hangen nu spotprenten waarop de draak gestoken wordt met de monarch en zijn leger. Tekeningen van rondbuikige militairen die bijna uit hun uniform barsten, tonen een stereotype van de Duitse soldaat. De illustraties zijn gemaakt door de Britse tekenaar Ernest Howard Shepard over wie van 10 augustus tot 10 december 2017 een expositie is te bezichtigen op landgoed Huis Doorn, het ballingsoord van de Duitse keizer in Nederland na het Duitse verlies van de Eerste Wereldoorlog.
In 1924 verscheen ‘When We Were Very Young’ waarin Poeh door de tekenaar voor het eerst met potlood tot leven werd gebracht. Daarbij had hij teddybeer Growler van zijn kinderen als voorbeeld gebruikt. Er zouden nog meer succesvolle boeken volgen over de beer en zijn vrienden, die in 1966 door Disney geadopteerd werden. De Amerikaanse tekenstudio deed wat aanpassingen aan de figuren, maar baseerde zich op de oorspronkelijke tekeningen van Shepard. Winnie de Pooh werd wereldberoemd, maar zijn tekenaar is buiten Engeland nauwelijks bekend.
Poppen met gasmaskertjes
In Huis Doorn worden negentig originele tekeningen getoond van Shepard. Wie enkel lieflijke tekeningen van Poeh-beer en vrienden verwacht, wordt verrast met een rijk en veelzijdig oeuvre dat een heel andere kant van de illustrator toont. De in 1879 geboren Brit begon na zijn studie aan de Royal Academy Schools te werken als tekenaar. In 1906 werd zijn eerste spottekening in Punch gepubliceerd.
Bij het aanbreken van de Eerste Wereldoorlog meldde hij zich als vrijwilliger en werd hij in 1915 als luitenant opgenomen in de 105th Siege Battery van de Britse artillerie. Hij zou tot het einde van de oorlog meerdere grote veldslagen meemaken, waaronder die aan de Somme in 1916 en om Passendale in 1917. Tijdens laatstgenoemde veldslag werd Shepard onderscheiden met het Military Cross. Hadden zijn spotprenten voorafgaand aan zijn frontdienst nog een luchtig en opgewekt karakter, tijdens de oorlog kregen ze een donkerder karakter. Een goed voorbeeld daarvan is een tekening van kinderen die voor de open haard een gasaanval naspelen door met een blaasbalg rook te blazen naar poppen met gasmaskertjes op.
Leven in de loopgraven
Shepard verloor zijn Britse gevoel voor humor op de slagvelden echter niet. Zo bleef hij de spot drijven met het militaire leven en beeldde hij kort na het einde van de oorlog zijn medeofficieren af als balletdanseressen. ‘So you want me to read your girl’s letter to you’, laat hij in een andere tekening een officier zeggen tegen een gewonde soldaat wiens hoofd omwikkeld is met verband. ‘Sure, sir’, antwoordt deze:
‘…and as it’s rather private will you please stuff some cotton wool in yer ears while you read it.’
Veel van Shepards werk van tijdens de oorlog had een serieuzer karakter. Hij maakte realistische tekeningen van het leven in de loopgraven en van het frontlandschap. Indrukwekkend zijn de tekeningen die hij maakte van de vernietigingen aan het front, bijvoorbeeld bij Ieper. Met een tekening van een zwarte kat in het niemandsland tussen de linies toonde hij dat hij tussen alle ellende oog bleef houden voor het gewone leven. Vanwege zijn vaardigheid met het potlood werd hij door het leger ingezet voor het maken van gedetailleerde tekeningen van het vijandelijke front, waarop doelen voor de Britse kanonnen nauwgezet stonden aangegeven. Verder maakte hij tekeningen van granaten en hun ontstekingsmechanismen.
Na de oorlog
In het laatste oorlogsjaar diende Shepard, die opklom tot compagniecommandant en majoor, in Italië, waar hij Italiaanse militairen artillerietraining gaf. Hij maakte de Slag bij Vittorio Veneto in het najaar van 1918 nog mee, die pas kort voor het einde van de oorlog ten einde kwam. Daarna bleef hij tekenen voor Punch, wat hij tijdens de oorlog ook was blijven doen tijdens zijn verlofperioden. Hij zou gedurende zijn lange carrière spotprenten maken van vele historische gebeurtenissen, waaronder ook de Tweede Wereldoorlog. Na vele jaren eerder de Duitse keizer op de korrel genomen te hebben, deed hij in de jaren 30 en 40 hetzelfde met nazileider Adolf Hitler en diens expansiezucht.
Behalve de boeken van A.A. Milne (eveneens een veteraan uit de Grote Oorlog) over Winnie de Poeh illustreerde hij het eveneens populaire kinderboek Wind in the Willows van Kenneth Grahame. In zijn onschuldige naoorlogse tekeningen van antropomorfe speelgoedbeesten en bosdieren is de oorlog ver weg. Bij zijn overlijden in 1976 liet Shepard een rijke collectie na, waarvan een deel zich tegenwoordig bevindt in het E.H. Shepard Archive van de University of Surrey.
Tentoonstelling
Ter ondersteuning van de mooi vormgegeven informatieplaten zijn enkele museumobjecten te bekijken, waaronder een gasmaskers voor paarden, ‘varkensstaarten’ met prikkeldraad van het Sommefront en een Italiaans kanon. De unieke expositie is het bekijken zonder meer waard. Het is voor het eerst dat de tekeningen van Shepard buiten het Verenigd Koninkrijk worden tentoongesteld. Wie de kunstenaar enkel van zijn kinderboekillustraties kent, zal verrast worden door zijn veelzijdige tekentalent en zijn zowel humoristische als realistische afbeeldingen van de Eerste Wereldoorlog. De tentoonstelling is apart te bezoeken, maar kan ook gecombineerd worden met een rondleiding door Huis Doorn. Toegang tot de vaste expositie in het paviljoen is inbegrepen.
Tentoonstelling Huis Doorn: ‘Kunstenaar in oorlogstijd’
Ook interessant: Winnie de Poeh werd ‘geboren’ in de Eerste Wereldoorlog
Boek: Shepard’s War – E.H. Shepard, the Man Who Drew Winnie-the-Pooh
Overzicht van boeken over de Eerste Wereldoorlog
