Testikels – ‘Kleine getuigen’ in de Romeinse rechtszaal

Het woord testikel, een mannelijke zaadbal, betekent letterlijk ‘kleine getuige’. Deze term danken we aan een bijzonder Romeins gebruik uit de Oudheid.

Mannen met ballen

Wanneer twee Romeinse mannen elkaar een officiële belofte deden of eed zwoeren, pakten ze ter bevestiging elkaars klokkenspel vast. Ook was het in de Romeinse tijd gebruikelijk dat mannen, voordat ze de rechtbank ingingen om een getuigenis af te leggen, hun rechterhand op hun balzak legden ten teken dat ze een betrouwbaar getuigenis zouden afleggen.

Het ‘Nederlandse’ begrip testikel – dat minstens sinds 1595 in onze taal voorkomt – is dan ook direct afgeleid van het Latijnse woord testiculus, wat letterlijk ‘kleine getuige’ betekent. Testiculus is een verkleinwoordje van testis, getuige. In de ogen van de Romeinen waren de zaadballen van de man dus de ‘kleine getuigen’ van masculiene geloofwaardigheid en betrouwbaarheid. Als je een echte en viriele man was, had je ballen en daar mocht je dan best fijntjes op gewezen worden. Had je daarentegen geen ballen – vanwege een castratie (een Romeinse volksstraf voor echtbrekers) of misgeboorte -, dan mocht je als Romein niet getuigen in de rechtszaal.

Ook termen als testament (de laatste wilsbeschikking) en testimonium (een getuigschrift bij voltooien van een cursus of opleiding), zijn afgeleid van het Latijnse testis.

Leg je hand in mijn lies

Het Romeinse gebruik van de hand op of rond de genitaliën bij een eed, kwam overigens ook al voor in de tijd van de Bijbel, getuige het Oude Testament. Op twee plekken in het Bijbelboek Genesis wordt hiervan melding gemaakt. In Genesis 24:2 vraagt Abraham zijn knecht Eliëzer: ‘Leg je hand in mijn lies’ (NBV, Nieuwe Bijbelvertaling), bij het zweren van een eed. Het woord ‘lies’ is hier gebruikt als eufemisme voor de voortplantingsorganen en staat symbool voor levenskracht en nakomelingen. Brak iemand na deze handeling zijn eed, dan riep hij een vloek af over zijn nageslacht.

En in Genesis 47:29 (NBV) zegt Israël (Israël was de nieuwe naam van aartsvader Jacob) tegen zijn zoon Jozef, op zijn sterfbed:

Als je het goed met me voorhebt, leg dan je hand in mijn lies en geef mij blijk van je liefde en trouw: zweer dat je me niet in Egypte begraaft.”

Andere verklaring testikel

Er is overigens nog een andere etymologie mogelijk, zo stelt althans onderzoeker Michael Quinion, voor de connectie tussen testikel en het Latijnse testis. Het Latijnse woord testis is vermoedelijk afgeleid van een Indo-Europees woord dat ‘drie’ betekent.

Waarom? Omdat er in een rechtszaak drie partijen nodig zijn: twee partijen die (elkaar) aanklagen en een rechterlijke partij. Als dit werkelijk het geval is, is de verbinding testikel en testis niet de enig mogelijke etymologische verklaring.

Avocado

De naam van de ons bekende vrucht ‘avocado’, die aan de Azteekse taal ontleend is, is ook afgeleid van (het Azteekse woord voor) testikel. Deze naamgeving heeft vooral met de vorm van de avocado te maken en heeft verder geen ‘diepere’ betekenis.

De zaadbal(len) eraf

In de Middeleeuwen dachten ‘medici’ dat er uit de rechterbal mannelijke zaadcellen kwamen, terwijl de linkerbal voor meisjes zorgde. Om die reden kwam het voor dat mannen hun linkerbal eraf sneden dan wel hakten. Zo waren ze ‘gegarandeerd’ van een mannelijke nakomeling, mocht hun vrouw zwanger worden natuurlijk.

Bij bepaalde, oneervolle executies ging men in die tijd ridiculer te werk. Zo werden bij de Schotse vrijheidsstrijder William Wallace – diens trieste levensverhaal is verfilmd in Braveheart (1995) – zijn penis en balzak geamputeerd.

Boek: De mooiste uitspraken van onze ouders en grootouders

Bronnen ▼