Communisme en bloedwraak in de wonderschone Albanese bergen

The Albanian Virgin is de nieuwste film van de Albanese filmregisseur Bujar Alimani (1969). Hij is een belangrijke vertegenwoordiger van de Albanese eenentwintigste-eeuwse cinema. Voor zijn eerdere films, waaronder Amistia (2011) en Delegacioni (2018), verkreeg hij veel internationale lof. Beide films spelen zich af omstreeks of na de val van het communisme in Albanië in het begin van de jaren negentig. Zijn nieuwe film speelt zich daarentegen af ten tijde van de hoogtijdagen van de communistische volksrepubliek van dictator Enver Hoxha. De hoofdpersoon is Luana, een Albanees meisje dat zich ontwikkelt tot volwassen vrouw binnen de traditionele gemeenschap van het afgelegen Albanese bergdorp waar ze opgroeit.

In de huiskamer van het ouderlijk huis van Luana hangt boven de open haard een portret van de vijftiende-eeuwse Albanese volksheld Skanderbeg. Als vorst van Albanië en opperbevelhebber van het Albanese leger behaalde hij overwinning op overwinning tijdens de Albanees-Ottomaanse oorlog (1432-1479). Hij staat symbool voor de soevereiniteit van Albanese natie die in de loop der geschiedenis meermaals werd bevochten en verloren – het land werd vier eeuwen lang geregeerd door het Osmaanse rijk.

Op een boekenplank naast de haard staat een ingelijste foto van de communistische dictator Enver Hoxha die van 1946 tot zijn dood in 1985 Albanië bestuurde. Nadat Albanië tijdens de Tweede Wereldoorlog bezet was geweest door zowel Italië als Duitsland, werd in 1946 de volksrepubliek Albanië uitgeroepen met Hoxha als politiek leider. Met steun van de Sovjet-Unie van Jozef Stalin wist de Albanese alleenheerser en stalinist zijn zwaar gehavende land in rap tempo naar een hoger economisch en maatschappelijk peil te brengen. Zijn politieke tegenstanders onderdrukte hij even hard als zijn grote voorbeeld deed in de Sovjet-Unie.

Het filmverhaal begint aan het einde van de jaren vijftig. In het bergdorp waar Luana met haar ouders en zus woont, lijkt de tijd te hebben stilgestaan. Paarden zijn het voornaamste vervoermiddel en men leeft hetzelfde bescheiden leven als voorouders een eeuw eerder. In 1967 verbiedt Hoxha, die een volledig atheïstische samenleving nastreeft, alle geloofsuitingen en dat heeft ook gevolgen voor het gehucht in de bergen. Militairen halen de plaatselijk kerk leeg en smijten religieuze objecten in een vuur. Het wordt de priester verboden zijn ambt nog te vervullen.

Kanun

Oude gewoonten en gebruiken laten zich echter niet uitroeien. Voor de trotse en koppige bergbewoners zijn niet de communistische waarden, maar die van de Kanun heilig. Deze eeuwenoude christelijke gedragscode houdt het fenomeen bloedwraak in stand. Dit houdt in dat families wraak moeten nemen als hun eer wordt geschonden. Als bijvoorbeeld een familielid wordt vermoord moet dit gewroken worden met de dood van de dader óf een familielid van hem, mits die van het mannelijk geslacht is en oud genoeg om een wapen te dragen.

Vrouwen hebben binnen de door de Kanun aangestuurde gemeenschap niets in te brengen. Luana wordt al op jonge leeftijd uitgehuwelijkt zonder dat ze de kans krijgt haar toekomstige man goed of af te keuren. De mannen beklinken met elkaar de verbintenis. Liever zou de mondige Albanese trouwen met haar jeugdvriend Agim, de zoon van hoogopgeleide ouders uit de stad. Die zijn waarschijnlijk in het dorp komen wonen om uit het zicht van het regime te verdwijnen dat negatief stond ten opzichte van vrijdenkende intellectuelen.

Gezworen maagd

Tijdens geheime ontmoetingen op een bergtop leert Agim Luana lezen en denken buiten het kader van haar traditionele omgeving. Met hem en zijn ouders onderneemt ze een poging het land te ontvluchten, maar die mislukt. Voor haar zit er niets anders op dan te trouwen met de man aan wie ze uitgehuwelijkt is. Wanneer die echter haar vader vermoordt, is ze vastbesloten wraak te nemen. Ze vindt haar toevlucht in de gelofte van de gezworen maagd, die inhoudt dat zich de rest van haar leven houdt aan het celibaat en als man leeft. Als nieuw gezinshoofd gaat ze achter de moordenaar van haar vader aan.

De film lijkt in het begin een geijkt liefdesdrama over een onmogelijke liefde, maar neemt al snel een rauwere wending waarin het thema onrecht de boventoon voert. De vrouwonvriendelijke gebruiken en wraakzuchtige eigenrichting, die beklemmend in beeld worden gebracht, verwacht je eerder bijvoorbeeld onder bergvolkeren in de uithoeken van Afghanistan dan binnen een christelijke gemeenschap in Europa. Onder Hoxha raakte Albanië echter steeds verder geïsoleerd en nog steeds is het waarschijnlijk het meest achtergebleven land in Europa, waarin uithuwelijking en bloedwraak nog altijd voorkomen.

De prachtige opnamen in de film van het wonderschone landschap met zijn besneeuwde bergtoppen en woeste beken laten echter ook een andere, aantrekkelijkere kant van het land zien. Het contrast tussen het landschapsschoon en het onrecht dat de mensen die hierin leven elkaar – en vooral vrouwen – aandoen, maakt The Albanian Virgin een aansprekende film. Weliswaar is het onderwerp niet alledaags en lijkt de problematiek ver van ons bed, maar in een tijd waarin gendergelijkheid een veelbesproken onderwerp is, heeft de film ook actuele betekenis.

The Albanian Virgin was geselecteerd voor de competitie van de Jongerenjury van Film by the Sea waar de film op zondag 10 september 2023 in première ging. Vanaf 9 november is de film te zien in filmtheaters in Nederland.