Totalitarisme – betekenis en kenmerken

Het begrip totalitarisme wordt veel gebruikt in geschiedenisboeken en in de media. Wat houdt totalitarisme precies in? Wie heeft dit begrip bedacht? En welke kenmerken zijn typisch voor totalitaire regimes?

Betekenis van het totalitarisme

Totalitarisme is een politieke staatsvorm die zich kenmerkt door de totale onderwerping van individuen aan de staat. Ook het privéleven van individuen wordt in de gaten gehouden. Hierbij wordt iedereen geacht om de ideologie, de ideeënleer, van de overheid actief uit te dragen. Het ultieme doel is heenwerken naar een betere toekomst, lees: een heilsstaat.

Herkomst van het begrip

De historische term ’totalitarisme’ is bedacht door de Italiaanse filosoof Giovanni Gentile (1875-1944), ook wel bekend als de ‘filosoof van het fascisme’. Hij schreef over een stato totalitario, een regeringsmodel waarbij de overheid in alle lagen van de maatschappij doordringt.

Benito Mussolini liet zich door deze gedachtegang inspireren en maakte dit tot kerndoel van zijn fascisme. Fascistisch Italië is nooit een echte totalitaire staat geworden, omdat in de praktijk compromissen gesloten werden tussen de fascistische partij, de monarchie, kerk, leger en de staat.

Belangrijkste kenmerken van totalitarisme

Kenmerkend voor een totalitair regime is dat de staat, vaak geleid door een dictator, het hele leven van de inwoners in zijn greep probeert te krijgen. Als meest typerende vormen van totalitaire systemen en staten gelden het nationaalsocialisme en het communisme onder respectievelijk Adolf Hitler in Duitsland, Jozef Stalin in de Sovjet-Unie, Mao Zedong in China en hedendaags Noord-Korea onder Kim Jong-un.

Het totalitarisme is uitgebreid beschreven en geanalyseerd in Hannah Arendt’s, The Origins of Totalitarianism (1951). Naast haar hebben in de jaren 1950 C.F. Friedrich en Z. Brzezinski zes criteria opgeteld die gelden als richtinggevend voor wat een totalitaire samenleving kenmerkt:

1. Er is sprake van één staatsideologie, die door iedereen geloofd én uitgedragen moet worden. Hierbij is het individu ondergeschikt aan de massa.
2. Er is één leider (een dictator), die leiding heeft over een eenpartijstaat.
3. Geweld en intimidatie, uitgevoerd door de geheime politiek (bijvoorbeeld de Gestapo, de NKVD of de Stasi).
4. De overheid heeft alle communicatiemiddelen in handen: kranten, televisie, internet en andere media worden gecontroleerd en beheerst en dragen de ideologie van de staat uit.
5. De staat heeft een geweldsmonopolie.
6. In een totalitaire staat, zoals een land onder het communisme, heeft de staat volledige controle over de economie.

Lees ook: Fascisme – ontstaan, betekenis en kenmerken
Of lees Democratie – betekenis en kenmerken
Boek: Fascisme. Oorsprong en ideologie – Robin te Slaa

Bronnen ▼