Tweede Praagse Defenestratie (1618)

De Tweede Praagse Defenestratie van 23 mei 1618 en vormde de aanleiding tot de Boheemse Opstand en daarmee ook voor de Dertigjarige Oorlog. Bij deze gebeurtenis wierpen protestantse edelen de katholieke vertegenwoordigers van koning Ferdinand II uit het raam van de burcht in Praag. In dit artikel staan we stil bij de herkomst van het begrip ‘defenestratie’ (wat zoveel betekent als ‘uit het raam kieperen’) en halen we enkele historische voorbeelden aan.

Het woord defenestreren is, zo schrijft Remco Campert in Vandaag ben ik een lege kartonnen doos (2015), op politiek niveau verfranst – in de term zit het Franse woord fenetre (raam) – en via die taal uiteindelijk in het Nederlands terechtkomen.

In elk geval stond defenestratie al in 1869 in het Historisch en Geographisch Woordenboek (Deel I, p.840) van Servaas de Bruin vermeld als bekende historische term.

Defenestreren en/of abelardiseren

Net als abelardiseren (‘ontmannen’) is defenestreren een nogal onplezierige handeling. Een overeenkomst tussen beide begrippen is ook dat beide werkwoorden een bijzondere historische ontstaansgeschiedenis kennen.

In de loop van de tijd zijn er talloze defenestraties geweest. Van de Oudheid tot het heden. Vaak waren het woedende menigten die geestelijke of wereldlijke leiders wilden straffen. Ook was het tijdens de Middeleeuwen op sommige plekken in Europa gebruikelijk om mensen die zelfmoord hadden gepleegd ‘voor straf’ te defenestreren.

Nog regelmatig valt in het nieuws te lezen dat mensen iemand anders uit het raam werken, of dat er iemand een vrije val heeft gemaakt onder zeer verdachte omstandigheden.

Defenestraties in de Oudheid en Middeleeuwen

Al uit de Oudheid zijn defenestraties bekend. De eerste beschreven defenestratie is die van de Fenicische Jezebel (ook wel Izebel genoemd), die in de negende eeuw koningin van Israël was, als echtgenote van koning Achab. In de Bijbel, in 2 Koningen 9:33-37, staat beschreven hoe deze Jezebel uit het raam gegooid werd, vervolgens vertrappeld werd door het paard van Jehu, waarna de plaatselijke honden zich op haar wierpen en haar opaten.

De Grieken gooiden in Sparta gehandicapte kinderen van een berg (maar niet uit een raam), terwijl de Romeinen de Tarpeïsche rots bij Rome gebruikten om verraders te pletter te laten vallen. Ook een soort defenstreren dus, maar dan zonder raam.

Gedurende de Middeleeuwen bleek defenestratie een populair middel om af te komen van vervelende koningen, vorsten, politici of kerkleiders. Een beruchte defenestratie vond bijvoorbeeld plaats in de stad Leuven op 22 december 1379. Hierbij gooide een woedende menigte liefst zestien schepenen uit het raam van het stadhuis. De arme lieden landden niet op straat, maar vielen op getrokken speren.

Slechts enkele jaren later, op 6 december 1383, wierpen inwoners van Lissabon de bisschop Martinho de Zamora uit het raam.

Eerste Praagse Defenestratie (1419)

In de geschiedenis van de Tsjechische stad Praag hebben zich minstens drie, of wellicht vier defenestraties voorgedaan. De eerste twee zijn het bekendste. De Eerste Praagse Defenestratie had plaats op 30 juli 1419. Hierbij werden door volgelingen van wijlen reformator Johannes Hus (ca.1369-1415) een rechter, de burgemeester en vijf Praagse raadsleden uit het raam gekieperd. De Hussieten waren klaar met de katholieke elite en lieten dat op deze manier duidelijk blijken.

De Tweede Praagse Defeneratie (1618)

De Tweede Praagse Defenestratie had plaats op 23 mei 1618, met opnieuw Hussieten in de hoofdrol. In 1527 was de katholieke vorst Ferdinand I van Habsburg aangetreden als koning van Bohemen, waardoor dit gebied overging in Habsburgse handen. Ferdinand was katholiek, maar gedoogde de Hussieten. Dit gold ook voor zijn zoon Maximiliaan II en kleinzoon Rudolf II. Toen in 1611 Rudolf II werd afgezet en werd opgevolgd door zijn broer Mattias, koning en keizer van het Heilige Roomse Rijk. Mattias stelde zijn rooms-katholieke neef Ferdinand II (in 1617) aan als Boheemse koning. Hierop werden al in 1618 diverse protestantse kerken gesloten en gesloopt.

Ferdinand II was het prototype van het absolutisme, waarbij vorsten boven elke wet verheven zijn. Zijn lijfspreuk was (in het Latijn):

‘Princeps debet esse nulli subjectus’ – de vorst mag aan niemand onderworpen zijn.

Op 23 mei 1618 wierpen de boze Hussieten drie vertegenwoordigers van Ferdinand II uit het venster van het Hradčany, zoals de burchtwijk van Praag heet(te). Deze actie vormde het startschot van de Boheemse Opstand en was een aanleiding voor de Dertigjarige Oorlog (1618-1648).

Zelfdefenestreerders

In de loop van de geschiedenis zijn er ook vele ‘zelfdefenestreerders’ geweest, personen die zelf uit het raam sprongen. Een bekend voorbeeld is de verzetsman Gerrit Willem Kastein (1910-1943), die zich tijdens een verhoor door de nazi’s uit een raam op het Binnenhof wierp.

Boek: De Dertigjarige Oorlog – De allereerste wereldoorlog 1618-1648
Ook interessant De ‘zelfdefenestreerder Gerrit Willem Kastein
Of lees ook: Herkomst van abelardiseren (‘ontmannen’)

Bronnen ▼