Tweezwaardenleer – De geestelijke en de wereldlijke macht

De tweezwaardenleer was een politiek-religieuze machtsleer die eind vijfde eeuw bedacht is door paus Gelasius I (?-496). Wat hield de tweezwaardenleer precies in en hoe is deze leer later aangepast?

Tweezwaardenleer: betekenis

Een definitie van de tweezwaardenleer is kort maar krachtig:

“De gedachte dat de wereld bestaat uit een geestelijke en een wereldlijke machtssfeer.”

Een korte en heldere uitleg van de tweezwaardenleer gaf de dertiende-eeuwse Duitse rechtsgeleerde Eike von Repgow (ca. 1180-1233) in diens bekende werk Sachsenspiegel (1235):

“God liet op aarde twee zwaarden achter om de christenen te beschermen. Voor de paus is het geestelijke bestemd, voor de keizer het wereldlijke.”

Tweezwaardenleer bedacht door paus Gelasius I (vijfde eeuw)

In de jaren 492 tot 496 was Gelasius I (?-496) paus in Rome. Gelasius I staat bekend vanwege zijn ’tweezwaardenleer’. Hierbij gold één zwaard als het symbool van de religieuze machtsinstanties en -personen – lees: de Kerk, paus, priester -, terwijl het andere de wereldlijke macht – lees: de keizers en vorsten – representeerde.

Deze twee machtssferen hadden binnen hun machtsgebied de nodige autonomie. Zo sprak de geestelijkheid recht als het om kerkelijk-religieuze zaken ging, terwijl de wereldlijke macht uitspraken deed die binnen haar machtssfeer vielen, vooral de politiek. In de leer stond het zwaard symbool voor de machtsuitoefening en handhaving van de macht door paus of keizer.

Gelasius I ontleende zijn leer aan de Bijbeltekst Lucas 22:38, waar staat (NBV):

‘Heer zie, hier zijn twee zwaarden’.

Uitwerking tweezwaardenleer door Bonifatius VIII (1302)

De tweezwaardenleer van Gelasius I werd later in de Middeleeuwen verder uitgewerkt door paus Bonifatius VIII (1235-1303). Bonifatius VIII stelde in zijn bul Unam Sanctam voor dat BEIDE zwaarden – lees ‘machten’, de wereldlijke en de geestelijke – in het bezit van de Rooms-Katholieke Kerk waren én dat het geestelijk-spirituele zwaard superieur was aan het wereldlijke zwaard.

Bonifatius VIII maakte gedurende zijn pausdom tal van vijanden. Vanwege de extra macht die hij zich toe-eigende joeg hij bijvoorbeeld verschillende wereldlijke leiders tegen zich in het harnas. Binnen de Kerk zelf was ook niet iedereen blij met de paus, onder meer omdat hij zich onverzoenlijk opstelde tegenover corrupte kardinalen. Om de groei van het kerkelijk apparaat te bekostigen legde de paus geestelijkheid in verschillende gebieden daarnaast nieuwe belastingen op. Dat het opgehaalde geld voor een deel besteed werd om allerlei binnenlandse oorlogen van de paus mee te bekostigen, zette kwaad bloed.

Lees ook: Investituurstrijd: strijd tussen geestelijk en wereldlijk gezag
Overzicht van Boeken over de Middeleeuwen

Bronnen ▼