Verlaten gebouwen hebben een grote aantrekkingskracht op mensen. Urban explorers, zo worden de moderne avonturiers genoemd die bouwwerken verkennen die meestal al jarenlang leegstaan en zijn veranderd in hedendaagse ruïnes. Met hun fototoestel of camera documenteren ze deze vaak beklemmende locaties voordat de sloophamer toeslaat.
De van oorsprong Ierse journalist Ciarán Fahey is zo iemand die graag rondstruint op plaatsen die door de oorspronkelijke bewoners of gebruikers in de steek gelaten zijn. Berlijn is zijn werkgebied, een walhalla voor de urban explorer. Op zijn blog Abandoned Berlin plaatst hij verslagen van de verkenningstochten die hij maakt onder het motto “if it’s verboten it’s got to be fun”.
Neerstortende plafonds, waakzame politiemensen en onverwachte gaten in de vloer zijn nog de minste gevaren als we zijn blog over zijn bezoek aan het verlaten kraam- en kinderziekenhuis Weißensee moeten geloven. Zombies zouden er rondwaren op zoek naar verse hersenen… Genoeg gekkigheid, want behalve spannend en spectaculair is urban exploring een nuttige bezigheid die vergeten geschiedenissen blootlegt en documenteert.
In het recent door de Duitse uitgeverij be.bra verlag gepubliceerde boek “Verlassene Orte / Abandoned Berlin” neemt Ciarán Fahey de lezer mee naar 28 verlaten gebouwen in Berlijn en omgeving, die veelal ook op zijn blog al eens behandeld zijn. Meer dan 200 in kleur afgedrukte foto’s, aangevuld met korte, informatieve teksten in het Duits en Engels, geven van elke plek een indruk. Het merendeel van de locaties bevindt zich in het vroegere Oost-Berlijn, waar na de val van de Muur in 1989 vele fabrieken failliet raakten en legerobjecten en overheidsgebouwen verlaten werden.
De Volkspolizeikaserne Blankenburg, waar eens de gevreesde Volkspolizei-Bereitschaft gestationeerd was, is een voorbeeld. In de garages stonden minstens 50 voertuigen paraat om de gewapende ordetroepen te vervoeren naar waar ze nodig waren om volksoproeren de kop in te drukken. Na nog een laatste rol gespeeld te hebben bij de tevergeefse poging om de protesten voorafgaand aan de val van de Muur te smoren, liggen de garages en barakken er leeg en verwaarloosd bij.
Verloren stad
Andere locaties in het boek die herinneren aan het DDR-verleden zijn de verloren stad Vogelsang en de Iraakse ambassade. De eerstgenoemde “stad” bevindt zich ongeveer 100 kilometer ten zuidoosten van de Duitse hoofdstad. Hier bevond zich ten tijde van de Koude Oorlog een Sovjetbasis waarin 15.000 militairen en burgers ondergebracht waren. Maar het was bovenal de lanceerplaats van nucleaire raketten die gericht waren op West-Europese steden en Amerikaanse doelen in West-Europa. Afstanden van 1.200 kilometer konden de gigantische raketten afleggen en met een kracht die twintig keer groter was dan de bom die in 1945 op Hiroshima gedropt werd, was hun vernietigingskracht angstaanjagend.
Arabische lettertekens werden door de diplomaten achterlaten en getuigen nu van de vroegere bestemming van het pand. Het 5.000 vierkante meter grote ambassadeterrein is nog altijd Iraaks grondgebied, maar tegenwoordig bevindt de ambassade zich op een meer vooraanstaande plek in de wijk Zehlendorf in het voormalige West-Berlijn.
Ook het vroegere West-Berlijn herbergt een leegstaand bouwwerk dat symbool staat voor het tijdperk van de Koude Oorlog. Op de Teufelsberg, een kunstmatige berg van 12 miljoen kubieke meter puin van het tijdens de Tweede Wereldoorlog gebombardeerde Berlijn, bevindt zich het voormalige spionagestation van de Amerikaanse National Security Agency (NSA). Twee globevormige koepels herbergden antennes en andere ingenieuze spionagetechnieken waarmee satellietsignalen, radiogolven en ander onzichtbaar berichtenverkeer vanuit het Oosten onderschept werden.
Tegenwoordig is het spionagenest verwaarloosd en hebben wilde zwijnen op de berg de plek van spionnen ingenomen. Plannen om op deze locatie met het weidse uitzicht over de stad appartementen en een spionagemuseum in te richten, kwamen tot dusver niet van de grond. Het relict uit de Koude Oorlog houdt hardnekkig stand, natuurlijk tot genoegen van Ciarán Fahey en andere avonturiers.
Euthanasiecentra
Meerdere door Ciarán Fahey behandelde plaatsen speelden ook een rol tijdens een andere duistere periode in de Duitse geschiedenis, namelijk het nazitijdperk. Zo herbergt het Waldhaus Buch een gruwelijk verleden. Het in 1903 geopende ziekenhuis in het bosrijke Berlijnse stadsdeel Buch bood aanvankelijk onderdak aan mannelijke tuberculosepatiënten. Om tijdens de oorlog onderdak te kunnen bieden aan gewonde militairen van de Luftwaffe vielen veel van de hier opgenomen ongeneeslijk lichamelijk en geestelijk zieke patiënten ten prooi aan het nazi-euthanasieprogramma. In de euthanasiecentra Brandenburg en Bernburg werden ze gedood. Niet minder dan 697 hersenen van gedode patiënten werden vervolgens voor onderzoek geretourneerd naar het eveneens in Buch gevestigde Kaiser Wilhelm Institut voor hersenonderzoek.
Hoe gruwelijk het verleden van het Waldhaus ook is, een ander bouwwerk met een naziverleden gaf Ciarán Fahey nog meer de kriebels. Verborgen in een uitgestrekt bos buiten Berlijn, in de buurt van Eberswalde, bevindt zich een plek die tijdens de Tweede Wereldoorlog bekend stond onder de exotische naam “Lager Koralle”, het koraalkamp. Vanaf 1943 werden vanaf deze locatie de gevreesde U-boten op de wereldzeeën aangestuurd. Een deel van de commandobasis bevond zich 10 meter onder de grond. Toen de Ierse journalist de onderaardse bunker bezocht, werd de stilte enkel onderbroken door het monotome gedrup van water en zijn eigen bonkende hart. Het moet een ervaring zijn waaraan de bemanning van de onderzeeboten gewend was, maar bang dat iemand het luik zou dichtdoen en hij opgesloten zou worden in de naargeestige kelders, besloot Fahey het hazenpad te kiezen en vlug weer de trap op te klimmen naar de buitenwereld.
De auteur maakt zich boos om hoe het verleden uitgewist dreigt te worden, omdat gebouwen bedreigd worden door zowel vandalisme als projectontwikkelaars. Ciarán Fahey draagt er met dit boek in elk geval aan bij dat de herinnering blijft, ook als de sloophamer toeslaat.
Boek: Verlassene Orte / Abandoned Berlin
Blog: Abandoned Berlin
