Lenie van der Velde - Oud-international damesbasketbal

Dit jaar bestaat de Nederlandse Basketball Bond vijfenzeventig jaar. Bij toeval verschijnt er aan het begin van het jubileumjaar een levensboek^* over een oud-international damesbasketbal, Lenie van der Velde (1929-2021) onder de titel Langs Velde en wegen.

Lenie van der Velde werd geboren in de Kinkerbuurt in Amsterdam. In haar jeugd speelde ze veel op pleintjes. Ze kon beter voetballen dan haar broer en dat was te zien aan de kale neuzen van haar lakschoentjes. In 1938 werd ze lid van de korfbalclub Blauw-Wit en speelde na de Tweede Wereldoorlog in de landelijke top. Maar in korfbal kon ze haar energie niet kwijt en ging naast het korfballen ook aan basketbal doen. Tot 1952, want toen werd ze door de korfbalvereniging geschorst ‘wegens zgn. conflicterende speelschema’s’.

Basketbal leerde Lenie op het schoolplein bij DED in Amsterdam. In 1947 sloot zij zich aan bij het damesteam van The Blue Stars.

Na de wedstrijden werden handtekeningen uitgedeeld (LvdV archief)

Ze speelde zowel in de allereerste interland van de oranje vrouwen, als in de allereerste Europa Cupwedstrijd van een Nederlands clubteam.
Ze debuteerde op 22 januari 1949: officieel de eerste Oranje interland. Op die dag verloor Nederland in Antwerpen kansloos van België: 50-19 (24-11 bij rust). Op 1 augustus 1965 speelde zij haar laatste interland in Swinoujscie (Polen).
Ze speelde onder drie verschillende bondscoaches: Freek Brandt, Henk van de Broek en vooral Jan Burgert. In de 67 interlands waarin zij meespeelde, werd 30 keer gewonnen en 37 keer verloren.
Ze speelde in drie EK’s: 1956 in Praag (Tsjechoslowakije), 1958 in het Poolse Lodz en 1960 in Sofia (Bulgarije).
Ze werd 12 keer landskampioen: 11 keer met The Blue Stars en 1 keer in 1960 met Landlust; ze werd 7 keer winnaar van de NBB beker met The Blue Stars en 1 keer in 1960 met Landlust.
Het damesteam van The Blue Stars was het eerste Nederlandse damesteam dat op 23 november 1963 deelnam aan de allereerste Europa Cupwedstrijd voor damesclubteams.

In het boek wordt haar basketbalcarrière bij de clubs The Blue Stars, Landlust en Herly beschreven mede aan de hand van vijftigtal foto’s en een vijftigtal sportreportages uit kranten. En de 67 wedstrijden als international worden aangevuld met statistieken.

Behalve haar basketbalcarrière wordt in het boek ook ingegaan op de omstandigheden waarin de internationals speelden zoals de status van een international, de financiering van de reizen, het vervoer en verblijf. Zij waren geen professionals, die een inkomen met het spelen van wedstrijden verdienden. Als zij overstapten naar een andere club was er geen transfergeld betaald. De reizen werden zelf gefinancierd. Dat betekende vaak dat zij onbetaalde dagen vrij moesten nemen van hun werk. Dat veranderde in de loop van de tijd, maar echte sponsoring of subsidiëring vanuit de bond of overheid hebben de pioniers van het dames basketbal niet meegemaakt. Maar alles werd opgeofferd voor de sport.

Spelen op internationaal niveau na de Tweede Wereldoorlog zowel in West-Europa als in Oost-Europa achter het IJzeren Gordijn, was natuurlijk uitzonderlijk en spannend. In haar sportleven reisde Lenie van Helsinki naar Nice en van Antwerpen naar Sofia, met de bus, veel met de trein en een enkele keer met het vliegtuig. Ook het verblijf in de plaats van bestemming varieerde van het slapen in een tent tot een verblijf in een gastgezin en in de zestiger jaren in hotels.

Maatschappelijk context

Ook wordt in het boek de maatschappelijk context aangestipt. In de tijd van Lenie van der Velde waren sportverenigingen en sportgelegenheden zoals velden en zalen nog niet wijd verbreid. Sport in steden werd gespeeld op pleinen. Wel was er een beweging gaande, die sport en beweging als Volkskracht propageerde. Gymnastiek werd ingevoerd op school. Sport was uiteraard een plezierige vrijetijdsbesteding, maar op de achtergrond speelde ook een hoger doel mee: nationale trots. In dat kader daarvan paste het binnenhalen van de Olympische Spelen in Amsterdam in 1928, waarbij het Internationaal Olympisch Comité koos voor korfbal als demonstratiesport. Na de Tweede Wereldoorlog speelde het herstel van de nationale glorie duidelijk mee in de sportwereld.

Ansichtkaart: 10 maal kampioen van Nederland. Lenie rechtsonder (LvdV archief)

In de tijd van Lenie van der Velde was er in de sport een scheiding tussen mannen en vrouwen. Officiële wedstrijden werden voornamelijk door mannen gespeeld. Dit was duidelijk af te meten aan bijvoorbeeld voetbalwedstrijden. Op 8 december 1889 werd de Nederlandse Atletiek en Voetbalbond opgericht, die sinds 1929, Lenies geboortejaar, de Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond (KNVB) werd genoemd. Deze organiseerde de competitie voor mannen. Pas in 1955 kwam er een damescompetitie.

Opvallend is dat op Nederlandse bodem een sport werd ontwikkeld, waarbij een gelijkwaardig aantal mannen en vrouwen werd opgesteld, namelijk korfbal. In 1906 werd de eerste korfbalsportvereniging opgericht. In de basketbalwereld werd na de oorlog zowel een heren- als damescompetitie georganiseerd, zowel nationaal als internationaal. Daarmee liep damesbasketbal vóór op damesvoetbal.

Lenie speelde bij The Blue Stars met het shirtnummer 13 als haar geluksnummer. Ook bij het Oranjeteam droeg zij 13 als shirtnummer. Na haar trouwen kwam ze te wonen in een huis met nummer 13. En alsof ze het uitgerekend had, overleed zij op 13 oktober 2021.

~ Jak Boumans

* – Levensboek is een project van Humanitas Almere. Vrijwilligers maken samen met een hoofdpersoon een boek over hun leven. De boeken hebben geen ISBN en worden niet in boekhandels en webwinkels verkocht. De editie over Lenie van der Velde heeft als titel Langs Velde en wegen (124 pagina’s).