Volkenbond – Een korte geschiedenis

De Volkenbond (ook wel Volkerenbond) was een supranationale vredesorganisatie die op 25 januari 1919 in Parijs werd opgericht. De Volkenbond was het resultaat van de geallieerde overwinning en een van de uitkomsten van het Verdrag van Versailles. De doelstelling van de Bond – het behoud van vrede op langere termijn – zou echter niet verwezenlijkt worden, omdat de Volkenbond enkele fundamentele zwakheden had.

Wortels en ontstaan van de Volkenbond

De Volkenbond is ontstaan uit het initiatief van de Amerikaanse president Woodrow Wilson, die de bond voorstelde in zijn beroemd geworden Veertien Punten (1918). In punt 14 stelde Wilson het volgende:

Een algemene Volkenbond moet opgericht worden onder welbepaalde overeenkomsten ten einde aan grote en kleine staten wederzijdse waarborgen te verstrekken van hun politieke onafhankelijkheid en territoriale onschendbaarheid.

De Volkenbond was bedoeld om een blijvende internationale vrede te garanderen en een herhaling van een wereldoorlog te voorkomen. Voorop stond het garanderen van internationale veiligheid door het voeren van collectief overleg bij geschillen. Open en heldere diplomatie konden een nieuwe oorlog voorkomen, zo meenden de stichters van de bond. Verder waren principes als ontwapening belangrijk. De Volkenbond kreeg als hoofdvestiging Genève.

Toen de Volkenbond op 19 januari 1919 officieel werd opgericht en op 28 april van dat jaar het definitieve verdrag werd getekend, had dit samenwerkingsverband 44 leden. Op het hoogtepunt van de bond, in 1934, waren er 58 landen lid van de bond.

Deelnemende landen aan de Volkenbond

Het waren vooral de landen die in de Eerste Wereldoorlog de overwinning hadden behaald, die tot de Volkenbond toetraden. Ook regelde de Volkenbond het opzetten van vluchtelingenkampen na de wereldoorlog. En de Bond zorgde ervoor dat uiteindelijk 400.000 POW’s (Prisoners of War) weer thuiskwamen. Ook regelde de Volkenbond dat Turkije in het Verdrag van Ankara van 5 juni 1926 zijn aanspraken op Mosul in Irak liet varen.

De Amerikaanse Senaat keerde zich tegen de verbinding van de Volkenbond met vredesverdragen en daarom werden de Verenigde Staten geen lid van de Volkenbond. Ook andere grote landen, Duitsland en de Sovjet-Unie, deden aanvankelijk niet mee aan de bond. Zo trad Duitsland pas in september 1926 toe (onder Gustav Stresemann) en de Sovjet-Unie niet eerder dan in 1934. Nederland werd relatief vroeg lid van de Volkenbond, namelijk in januari 1920. Maar als land stond Nederland ambivalent tegenover deze bond, vooral door de neutrale positie die – in navolging van de jaren 1914-1918 – succes (b)leek te hebben gehad.

Kleine succesjes & grote zwakheden van de Volkenbond

De bond boekte enkele keren een klein succesje op diplomatiek gebied. Zo arrangeerde de organisatie in 1925 een staakt-het-vuren in de grensregio tussen Bulgarije en Griekenland.

Een groot manco van de Volkenbond was dat deze organisatie zijn woorden en beslissingen geen kracht bij kon zetten. De bond had namelijk geen eigen internationale strijdkracht. Een voorbeeld: de Bond was onmachtig toen Duitsland in 1936 het Rijnland herbewapende en trad hiertegen niet op. Een tweede probleem was dat de Volkenbond er niet in slaagde om in het interbellum, met name in de jaren 1930, de expansionistische drang van totalitaire landen als Duitsland, Italië en Japan te neutraliseren. Heel eenvoudig omdat deze landen uit de Volkenbond stapten. Japan was in 1933 de eerste, gevolgd door Duitsland in oktober datzelfde jaar – een half jaar nadat Adolf Hitler de macht had gegrepen – en Italië onder Benito Mussolini in december 1937. Toen de Sovjet-Unie in november 1939 Finland aanviel en de beruchte Winteroorlog begon, werd ook dat land uit de organisatie gezet. Hierna brak binnen no time de Tweede Wereldoorlog uit.

Van Volkenbond naar Verenigde Naties (1946)

De laatste samenkomst van de Volkenbond had plaats na de Tweede Wereldoorlog, op 18 april 1946. De laatste gebieden waar de Bond controle over had, zoals Zuidwest-Afrika (Namibië), droeg men over aan de Verenigde Naties. Het geld dat nog in kas zat verdeelde de organisatie onder de leden.

Boek: Cultuur en crisis in het Westen, 1918-1938

Bronnen ▼