Vrede van Augsburg (1555) – Tijdelijke godsdienstvrede

In 1555 werd een vredesovereenkomst gesloten die na veertig jaar een eind maakte aan een periode van religieuze twisten tussen protestanten en katholieken. In deze vrede van Augsburg ging men uit van het principe cuius regio, eius religio (wiens gebied, diens godsdienst).

Toen Karel V in 1519 keizer werd van het Heilige Roomse Rijk (962-1806), was Maarten Luther net begonnen met zijn poging om de katholieke kerk te hervormen. Zijn beweging leidde uiteindelijk tot de Reformatie. Luther ergerde zich onder meer aan de rijkdom en macht van de Kerk. En hij wees door de Kerk zelf ingestelde wetten en regels af. Het celibaat vond hij bijvoorbeeld onzin en de aflaathandel was een door in Luthers oog. Alleen God kon zonden vergeven, stelde Luther. Doordat Luthers opvattingen snel verspreid werden via gedrukte pamfletten en boeken, maakten grote aantallen mensen kennis met zijn gedachtegoed en ontstond een echte hervormingsbeweging.

Keizer Karel V wilde de religieuze eenheid in zijn rijk bewaren. Jarenlang leverde hij, samen met de katholieke vorsten in zijn rijk, strijd tegen de protestantse vorsten, die zich verenigd hadden in het Schmalkaldisch Verbond. Hoewel de keizer een militaire overmacht had, werd het hem na enige tijd wel duidelijk dat de ideeën van de protestanten uiteindelijk niet meer bestreden konden worden met wapens. Onderhandelingen werden noodzakelijk. In 1548 riep de keizer de Rijksdag van Augsburg bijeen om te proberen een oplossing te vinden voor de problemen in zijn rijk. Een decreet van Karel’s hand, het Augsburger Interim, waarin enkele concessies werden gedaan aan de protestanten bleek niet genoeg om de vrede terug te laten keren.

Vrede van Augsburg

Met de Vrede van Augsburg gooide keizer Karel V op 25 september 1555 feitelijk de handdoek in de ring. In Augsburg kwamen zowel katholieke als lutherse vorsten bijeen. Men stelde gezamenlijk dat men wel streefde naar hereniging, maar dat geconcludeerd moest worden dat wederzijdse bekering onmogelijk was. Het had geen zin om verder te discussiëren over wat precies de ‘ware godsdienst’ was. Pragmatisch maakte men die kwestie ondergeschikt aan de vrede in het rijk. Afgesproken werd dat de Duitse vorsten voortaan de vrijheid hadden om in hun rijk te kiezen voor katholicisme of protestantisme. Cuius regio, eius religio (wiens gebied, diens godsdienst). Dit beroemde gezegde kwam overigens pas een halve eeuw na ondertekening van de vrede in zwang. Karel V was zelf niet in aanwezig in Augsburg. Hij werd vertegenwoordigd door zijn broer Ferdinand I.

Na de Vrede van Augsburg was het niet zo dat alle inwoners van het rijk vrij konden kiezen welke godsdienst ze beleden. De vorst van het gebied waar men leefde, bepaalde dit namelijk voor hen. Als landsheer van de Nederlanden bepaalde Karel V bijvoorbeeld dat het katholicisme in onze contreien de officiële godsdienst bleef. Met alle gevolgen van dien.

Karel V was niet blij met de tijdelijke godsdienstvrede. Kort na de ondertekening abdiceerde hij. Zijn zoon Filips II kreeg het hierna voor het zeggen in Spanje en de Nederlanden. Het Duitse Rijk kwam in handen van Karels broer Ferdinand. De oorlogsvrede hield niet lang stand. In 1618 ontbrandde de strijd weer (de Dertigjarige Oorlog).

Lees ook: Karel V – Koning van Spanje en Rooms-Duitse keizer
…en: Maarten Luther (1483-1546) en zijn 95 stellingen
Boek: Karel V – Keizer van een wereldrijk 1500-1588

Bronnen ▼