Een wassen neus (hebben) – betekenis en herkomst van de uitdrukking

De uitdrukking ‘een wassen neus’ of ‘een wassen neus hebben’ is weleens in de media te horen of te lezen. Wat is er aan de hand met iemand die een wassen neus heeft? Wat betekent dit gezegde precies? En waar komt een wassen neus (hebben) eigenlijk vandaan?

Betekenis van een wassen neus (hebben)

Wanneer iets of iemand een wassen neus heeft, stelt het geval (of de persoon) niet zoveel voor. Iets of iemand heeft feitelijk niet zoveel om het lijf. Een belofte kan bijvoorbeeld een wassen neus blijken te zijn, als deze niet wordt ingelost. Of als je iets krijgt belooft, wat niet veel voorstelt. In dit verband schreef de auteur Frederik van Eeden (1860–1932) in 1899 het volgende:

“Uw vrijheid is een wassen neus, het staat u alleen vrij te verhongeren.”

Een wassen neus is slap, verandert en is een fenomeen waar je niet op kunt vertrouwen. Was is niet robuust en kun je gemakkelijk vervormen. Of, zoals de taalkundige F.A. Stoett de wassen neus in de jaren 1920 omschreef:

“Dat wil zeggen het is iets, dat men kan vervormen, waarvan men kan maken wat men wil; vooral gezegd van bepalingen en verordeningen, die men kan uitleggen zoo men wil; vandaar verstaat men onder ‘een wassen neus’ ook een doode letter, iets zonder beteekenis.”

Eerder en oudere variaties op het gezegde waren ‘iemand een neus aandraaien’ of ‘iemand een wassen neus maken’, wat betekende dat je iemand iets wijsmaakte en/of bedroog.

Herkomst van een wassen neus

De uitdrukking een wassen neus hebben, is afkomstig uit de wereld van toneel en theater. Vroeger, zo meldt het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale uit 2006, gebruikten acteurs namelijk wassen neuzen op het podium, als onderdeel van hun outfit. Deze neus konden zij geheel naar eigen wens vervormen als ze op het tonele van persoon wilden veranderen of even een andere rol moesten spelen. Tegelijk kwam deze wassen neus symbool te staan voor een soort bedrog: hij bleek niet echt en werd er na het acteerwerk weer afgehaald.

Boek: Nederlandse spreekwoorden, spreuken en zegswijzen – A.M. Heidt jr. & Kornelis ter Laan

Bronnen ▼