Wat bracht John F. Kennedy en Lee Harvey Oswald naar Nederland?

Op 22 november 1963, vandaag 58 jaar geleden, zijn zowel president Kennedy als Lee Harvey Oswald in de Amerikaanse stad Dallas. Zoals bekend wordt de president er vermoord. Door Oswald, zegt het officiële verhaal. Minder bekend is dat zowel Kennedy als zijn vermeende moordenaar een bezoek brachten aan Nederland. JFK is er in de zomer van 1937. Oswald in 1962, het jaar voor de aanslag.

Grand tour

In de zomer van 1937 heeft de 19-jarige John Fitzgerald Kennedy, roepnaam Jack, er zijn eerste jaar Harvard op zitten. ‘Je moest maar eens een reisje naar Europa maken, voordat ze er beginnen te schieten,’ vindt Joe Kennedy, Jacks steenrijke vader. Jack neemt zijn auto mee, zijn boezemvriend Lem Billings en gaat scheep in New York.

Op 7 juli komen ze met het luxe-lijnschip de Washington aan in het Franse Le Havre, waarna de grand tour kan beginnen. In hoog tempo rijdt het duo door het Franse land. Onderweg vergapen ze zich aan kathedralen en vragen ze aan de mensen of die oorlog verwachten. Daarna volgt een bezoek aan Mussolini’s Italië, waar ze Milaan bezoeken, Pisa, Napels en Venetië. In Vaticaanstad worden ze ontvangen door kardinaal Pacelli, de latere paus Pius XII. Daarna gaat het weer noordwaarts, over de Brennerpas, door Oostenrijk naar Duitsland. In München zien ze overal hakenkruizen en portretten van Hitler. Onderweg koopt Jack een teckel

Op 22 augustus 1937, na het bijwonen van de zondagochtend-mis in de Keulse kathedraal, reizen Jack en Lem naar Nederland. Ze passeren de grens bij Venlo en zetten koers naar Doorn. Ze bezoeken het door prikkeldraad omgeven landgoed waar de Duitse keizer Wilhelm II is neergestreken na de capitulatie van 1918. Via Utrecht gaan ze naar Amsterdam waar ze de Rembrandts in het Rijksmuseum bekijken. Omdat Jack zich al een tijd niet lekker voelt, raadpleegt hij een arts. De hond blijkt de oorzaak te zijn van zijn gesnotter. Noodgedwongen verkopen ze het beestje in Den Haag, voor vijf gulden. Ze overnachten bij het Leger des Heils aan de Wagenstraat. Daarna wil het duo verder trekken, Den Haag vinden ze maar saai. Na een bezoek aan de Scheveningse haven, waar ze foto’s maken, gaan ze naar Gent en vandaar naar Calais. Via Londen en Schotland varen ze terug naar de VS, waar ze op 16 september 1937 aankomen.

Op 20 januari 1961 wordt John F. Kennedy de 35e president van de Verenigde Staten. Duizend dagen zou zijn regering duren, om met de chroniqueur van dat presidentschap Arthur Schlesinger te spreken. Een bezoek aan de Texaanse oliestad Dallas wordt de president fataal als hij in zijn open limousine het School Book Depository passeert en daar schoten klinken. In dat boekenmagazijn heeft Lee Harvey Oswald op dat moment lunchpauze.

Niet alledaagse overloper

Voordat Oswald zijn baantje in Dallas had gekregen – zijn laatste – heeft hij er al een indrukwekkende carrière op zitten die niet doen vermoeden dat hij pas 24 is. Als kind verhuist Oswald, opgegroeid zonder vader, met zijn moeder, broer en halfbroer aan de lopende band van hot naar her. Hij bezoekt twaalf verschillende scholen. Op zijn achttiende komt hij bij het korps mariniers waar hij radarspecialist wordt. Hij dient op een basis in Californië en in Japan, van waaruit spionagevluchten van de U2 boven de Sovjet-Unie vertrekken.

Na bij het leger te zijn afgezwaaid, vertrekt Oswald in 1959 naar de Sovjet-Unie om daar een nieuw bestaan op te bouwen. De voormalige marinier loopt over. Van west naar oost. Een niet alledaagse gebeurtenis tijdens de Koude Oorlog. In de Sovjet-Unie trouwt hij met Marina Proesakova, krijgt een baan met een goed salaris en een appartement. Maar het leven in het arbeidersparadijs kan Oswald niet bekoren.

In juni 1962 keert Oswald terug naar het westen. Met de trein reist hij van Minsk, door Berlijn en Oldenzaal naar Hoek van Holland waar de boot van de Holland-Amerikalijn hem terugbrengt naar zijn geboorteland. In Lee Harvey Oswald. Via Rotterdam naar Dallas. De moord op JFK (2008) reconstrueert Perry Vermeulen Oswalds reis en plaatst deze in het verdere verloop van de geschiedenis.

Zoals over Oswalds leven inmiddels veel bekend is – terwijl weinig vaststaat – blijkt ook zijn terugreis naar de VS omgeven met geheimzinnigheid. Vermeulen ontkomt niet aan speculatie. Zo bevat Oswalds overgeleverde adressenboekje een zelfgetekend plattegrondje van Oost-Berlijn, waar hij een tussenstop maakt van 49 minuten. ‘Er moet die avond meer gebeurt zijn’, aldus Vermeulen. Maar wat? Oswald zou zijn tussenstop gebruikt kunnen hebben voor een ontmoeting met zijn CIA-contactpersonen, maar logisch is dat niet. Even later zou Oswald zich immers in het westen bevinden, waar een dergelijk gesprek heel wat gemakkelijker te arrangeren zou zijn. Dat Oswald, een overgelopen voormalige marinier die nu op zijn schreden terugkeert door de CIA dicht op de huid wordt gezeten, mag overigens geen verbazing wekken.

Op 3 juni 1962 arriveren de Oswalds om een uur of 11 op station Rotterdam Noord. Het echtpaar en hun baby neemt de tram naar de Mathenesserlaan 250, gelegen in een keurige wijk. Ze nemen hun intrek in Huize Avila, een klein pension waar ze de nacht van 3 op 4 juni doorbrengen. Als ze de volgende dag aan boord gaan van de SS Maasdam IV, waarmee ze de Atlantische Oceaan oversteken, zijn ze zo’n 28 uur in Nederland geweest.

Over Oswalds verblijf in Rotterdam blijven een aantal zaken onopgehelderd, schrijft Vermeulen. Er blijkt een ‘Oswald-dossier’ te zijn bij de Rotterdamse vestiging van American Express, maar geen mens krijgt het te zien.

Gek van James Bond

Oswald heeft Kennedy niet vermoord, meent Vermeulen, hij is juist een fan van hem. De president en zijn vermeende moordenaar blijken heel wat gemeen te hebben. Beiden zijn gek van de boeken van de Britse auteur Ian Fleming en de eerste film die daarvan gemaakt wordt. JFK is zo onder de indruk van Dr. No, die uitkomt tijdens de Cubacrisis, dat hij verzucht zou hebben:

‘I wish I had James Bond on my staff.’

Oswald krijgt in die zomer van 1962 geen genoeg van Dr. No die hij samen met zijn ‘geheime vriendin’ Judith Vary Baker herhaaldelijk bezoekt. Vermeulen interviewde deze zelfverklaarde minnares van Oswald, die een tijdje in Haarlem woonde. In de VS voelde ze zich niet meer veilig. Volgens Baker is Oswald inderdaad de zondebok die hij tegenover de politie en de media beweerde te zijn, a patsy. Oswald zou de aanslag juist hebben willen verijdelen. Hij adoreert de president die hij vanuit de zesde verdieping van het boekendepot voor zijn ogen vermoord ziet worden, zich op dat moment beseffend dat zijn aanwezigheid op uitgerekend die plaats hem misschien wel eens in de problemen zou kunnen brengen.

Zijn zorgen daarover waren terecht, maar van korte duur doordat Jack Ruby twee dagen later in het politiebureau van Dallas de trekker van zijn Colt Cobra overhaalde toen Oswald hem passeerde om te worden overgebracht naar de gevangenis. Of Ruby ook in Nederland is geweest, vermeldt het verhaal niet.

~ Stef Ketelaar

Ook interessant: Willem Oltmans’ zoektocht naar de ware moordenaars van JFK

Bronnen ▼