Wiltshire, een graafschap in het zuidwesten van Engeland, ademt een en al rust uit. Het is een landelijk gebied met zacht rollende heuvels en pittoreske dorpjes, kortom vintage Engelse ‘countryside’. Natuurpracht is er te over maar net zo goed kan de bezoeker er kennis maken met vijfduizend jaar geschiedenis. Van de neolithische monumenten zoals Stonehenge tot intrigerende herinneringen aan de Middeleeuwen en achttiende-eeuwse ‘hill figures’, uitgekerfd in de flanken van de krijtheuvels.
De toon wordt meteen gezet bij de startplaats van de wandelroute, enkele kilometers ten zuiden van provinciestad Swindon. Barbury Castle is een heuvelfort daterend uit de ijzertijd, pakweg twee millennia oud maar nog steeds met een indrukwekkend uitzicht over de valleien van Wiltshire. Een zestigtal kilometer zuidelijker ligt het eindpunt Old Sarum, ooit een heuvelfort, daarna een middeleeuwse burcht en nu een sfeerrijke ruïne ten noorden van kathedraalstad Salisbury. Daartussen zoekt de Great Stones Way zijn weg over de glooiende krijtheuvels van de North Wessex Downs, langs de oevers van de Avon rivier tot Salisbury Plain.
Avebury
Vlakbij Avebury, een dorpje gebouwd tussen dolmen en menhirs, ontplooit de Great Stones Way zich in volle glorie. De drie grote steencirkels van Avebury dateren uit het steentijdperk circa drie millennia voor Christus. Daarmee is dit neolithisch monument het minder gekende maar volgens sommigen indrukwekkender broertje van Stonehenge.
De zeventiende-eeuwse Britse antiquair-wandelaar John Aubrey formuleerde het als volgt:
‘Avebury overtreft in grootsheid Stonehenge zoals een kathedraal een parochiekerk overtreft.’
De wijde omgeving van het dorp is bezaaid met restanten van prehistorische heiligdommen en grafheuvels. De Great Stones Way leidt je langs de belangrijkste, zoals Silbury Hill, een veertig meter hoge kunstmatige heuvel, daterend van 2400 voor Christus. Wellicht was het ooit het centrum voor religieuze bijeenkomsten maar bovenal blijft het een mysterieuze baken in het landschap.
Er is ook nog West Kennet Long Barrow, een van de grootste prehistorische graftempels van Europa. Een bijzonder sfeerrijke plek bovenop een heuvel waar de wandelaar ondergedompeld wordt in een betoverende sfeer, zo typerend voor het neolithische landschap van Avebury en wijde omgeving.
De Wansdyke
Naast die historische trekpleisters wacht de wandelaar nog meer moois. Eenmaal op de top van een langgerekte rij krijtheuvels kruist de route de restanten van een raadselachtige dijk, de Wansdyke. Ook hier is mysterie troef. De Wansdyke doet denken aan Hadrian’s Wall en Offa’s Dyke maar niemand kent de precieze oorsprong. Archeologen en historici tasten tot op vandaag in het duister over het ontstaan van de circa vijftig kilometer lange aarden dijk die Wiltshire en het naburige Somerset van oost naar west doorkruist. Pakweg van het markstadje Marlborough tot het historische Bath.
Sommige historici zien het als een bouwwerk van de Romeinen, anderen dateren het later. Meer bepaald in de vroege Middeleeuwen toen Engeland, na het vertrek van de Romeinen, uiteen viel in verschillende koninkrijkjes. Die kregen vervolgens vanuit Noord-Europa een invasie te verwerken van Angelen en Saksen die de Britse eilanden langzaam maar zeker veroverden.
In Zuid-West Engeland wisten de geromaniseerde Oude Britten stand te houden. Een gangbare theorie luidt dat zij de immense schans optrokken als bescherming tegen invallen van Saksen en Ierse piraten die via de baai van Bristol plundertochten uitvoerden. Nog andere historici zien het als een demarcatielijn tussen Britten en Saksen, eerder dan als een militair bolwerk. Archeologisch bewijsmateriaal over gewapende conflicten werd tot nu toe trouwens niet gevonden en anders dan bij de Muur van Hadrianus waren er ook nooit troepen gestationeerd langs de imposante schans.
Nog fascinerender is de link met de koning Arthur-legende. In de Historia Brittonum, een uit de negende eeuw daterende tekst waarin historische feiten, sagen en legenden samenvloeien, wordt het verhaal verteld van de slag bij Mons Badonicus. Bij die veldslag ergens in de eerste decennia van de zesde eeuw brachten de Britten – naar verluid onder leiding van koning Arthur – de Angelsaksen een zware nederlaag toe. De locatie van het militaire treffen zou plaats gevonden hebben in de buurt van de Wansdyke. Meteen verklaart dit volgens sommigen ook de naam Wansdyke, die een verbastering zou zijn van Wodan’s Dyke. Wodan was voor de Angelsaksen de god die de doden naar het hiernamaals bracht. De grote verliezen die zij leden in de veldslag met koning Arthur, verklaart waarom zij de aarden dijk Wodans dijk gingen noemen. Fantasie of werkelijkheid? Het blijft een mysterie.
Hoe dan ook, hier komen legenden en sagen je aangewaaid en de verleiding is groot om de dijk die zich als een slang over de heuvels slingert te volgen. Maar de Great Stones Way roept en leidt naar Adam’s Grave, een prehistorische begraafplaats op een langgerekte heuvel met uitzicht op het schitterende panorama van de Pewsey-vallei waar in de zomermaanden af en toe crop circles, mysterieuze graancirkels, opdoemen in de korenvelden. Of hoe historie en science-fiction soms hand in hand gaan in deze uithoek van Engeland.
Witte paarden
De wandelroute heeft nog enkele verrassingen in petto. Aan de voet van de krijtheuvels lonkt het dorpje Alton Barnes aan de oever van het Kennet en Avon kanaal. Van hieruit krijg je een mooi uitzicht op het witte paard van Alton Barnes. Een gigantisch silhouet van een paard, uitgekerfd in de flanken van de kalkheuvels die de downs vormen. In de kalkheuvels van Wiltshire werden in de loop der tijden wel meer afbeeldingen van witte paarden gekerfd.
Sommige zoals Uffington Horse gaan terug tot prehistorische tijden maar de meeste dateren van de achttiende en negentiende eeuw, toen ze dienst deden als oriëntatiepunt en verzamelplek voor dorpsfeesten. Voor wie nader kennis wil maken met deze merkwaardige tekens in het landschap werd een White Horse Trail uitgewerkt.
Stonehenge
De Great Stones Way leidt vervolgens enkele kilometers langs het Kennet en Avon kanaal om dan opnieuw hogere regionen op te zoeken in de hoogvlakte van Salisbury Plain. Daar wacht het hoogtepunt van de wandeltocht: Stonehenge. Eerst is er echter Woodhenge, ooit een uit hout opgetrokken prehistorisch heiligdom waarvan weinig visuele herkenningspunten overblijven maar het is niettemin een aardige smaakmaker voor wat volgt.
Stonehenge via de Great Stones Way benaderen is hoe dan ook stukken interessanter dan via de drukke autoweg die langs het prehistorische heiligdom loopt. Via Woodhenge en de omliggende bossen bereik je plots een kale vlakte waar in de verte het silhouet van Stonehenge opdoemt. Even krijg je het gevoel dat pelgrims pakweg drieduizend jaar geleden gevoeld moeten hebben. De wijde omgeving van Stonehenge was ooit een religieus complex met kleinere heiligdommen, grafmonumenten en ceremoniële paden. De Great Stones Way volgt de kilometers lange toegangsweg van weleer en brengt je meteen in de gepaste sfeer.
Hoe dichter je Stonehenge nadert hoe meer de moderne wereld zich opdringt. De uitgestrekte parking, de omheining en de commercialisatie van het complex zetten een domper op de magie van de plek. Gelukkig biedt de Great Stones Way soelaas. Als afsluiter is er nog Old Sarum, een oud heuvelfort met een rijk verleden. In de Middeleeuwen werd het een stevig bolwerk om uiteindelijk te vervallen tot een sfeerrijke ruïne aan de rand van kathedraalstad Salisbury. Een mooi slot van een wandeltocht door een episch landschap.
