Strijd om de Krim in Rusland met hoofdletters geschreven

Dat de Russen waarde hechten aan de Krim, heeft ook de recente geschiedenis wel duidelijk gemaakt. Voor Vladimir Poetin en veel Russen is de Krim historisch belangrijk. In het onlangs verschenen boek Krim – Bestorming, belegering, verovering, bezetting en moord staat historicus Perry Pierik stil bij de geschiedenis van 1941 en 1942, toen een Duits leger de Krim binnenviel en onder meer de stad Sebastopol belegerd werd.

De SS'er Otto Ohlendorf in Neurenberg — De SS’er Otto Ohlendorf in Neurenberg

Volgens Pierik staat de strijd om de belangrijke havenplaats in de lange lijst van historische gevechten in Rusland met hoofdletters geschreven. Sebastopol kreeg, net als Stalingrad en Leningrad, de naam van onverzettelijkheid. Volgens de auteur kenmerkt die emotionele lading de Krim tot vandaag de dag. Een boek over de strijd om de Krim tijdens de Tweede Wereldoorlog is alleen daarom al de moeite waard.

Krim-Tataren

Pierik begint zijn boek met een hoofdstuk over het strategisch belang van de regio. De ligging aan de Zwarte Zee maakte de Krim tot de poort tot de Balkan. In de loop der eeuwen werd veel om het schiereiland gevochten, onder meer door Grieken en Romeinen maar ook door Hunnen, Kazaren, Mongolen en Turken. In de geschiedenis van de Krim spelen de Tataren een belangrijke rol. Ze arriveerden in de dertiende eeuw en zijn nog altijd een belangrijke factor. Eeuwenlang beheersten de Tataren grote delen van de steppes op de Krim. Pierik:

“Het ontstaan en de ontwikkeling van de Russische Kozakken, ter verdediging van het Russische Rijk, moet in dat licht bezien worden. De beroemde verdedigingslinie van de Krim, het zogenaamde ‘Tatarengraf’ – een diepe geul door het landschap – stamt uit deze tijd en was door de Tataarse vorst Kahn Sahib I aangelegd om de Kozakken uit de Krim te houden.”

Kort na de Eerste Wereldoorlog streden de Tataren op het schiereiland nog om soevereiniteit maar deze strijd werd door de Bolsjewieken neergeslagen. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, was de Krim een Sovjet-republiek.

Duitse rivièra

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was het schiereiland al door Duitsers bezet en in de Tweede Wereldoorlog gebeurde dit opnieuw. Hitler had grote plannen met de Krim. Volgens Pierik zag hij het strategische schiereiland als een toekomstige Duitse rivièra. Het gebied moest verder dienen als een strategisch steunpunt voor het Duitse leger. Pierik:

“Verder bepleitte Hitler een etnische zuivering van de Krim. Op 16 juni 1941 stelde hij dat de Krim moest worden vrijgemaakt van andere volkeren en dat het gebied in bescherming moest worden genomen voor Duitse kolonisten. Het schiereiland moest zelfs ‘Reichsgebiet’ worden en omgedoopt worden in ‘Gothenland’

Medaille voor de verdediging van Sebastopol

Over wie er op de Krim moesten wonen, was ook al nagedacht. Na de etnische zuivering zou de Zuid-Tiroler bevolking, die onder de Italianen woonde, kunnen emigreren naar de Krim, een gebied met vergelijkbare klimatologische omstandigheden. Voor de belangrijkste steden Simferopol en Sebastopol had de Duitse leider ook al nieuwe namen bedacht: Gotenburg en Theodorichhafen.

Grondstoffen

De slag om de Krim maakte onderdeel uit van Fall Blau, het Duitse zomeroffensief in het oosten. Volgens Hitler zou de oorlog beslist worden door grondstoffen. In dat licht had hij had zijn oog laten vallen op de olievelden op de Kaukasus en een kolenbasin tussen de rivieren Don en Donetsj. De verovering van de Krim was hiervan een logisch onderdeel.

De bestorming, belegering en uiteindelijk de verovering van de Krim wordt door Pierik in vogelvlucht maar toch vrij gedetailleerd beschreven. Ook het belangrijke Russische tegenoffensief op Kerstj, om het Duitse zomeroffensief te stoppen, komt aan de orde. Het boek bevat een enorme hoeveelheid beeldmateriaal en is toegankelijk geschreven. Pierik legt op een begrijpelijk manier uit voor welke militaire en strategische keuzes zowel Russen als Duitsers stonden. Jammer is dat een overzichtskaartje van de Krim ontbreekt. Zeker voor wie niet meer precies weet waar steden als Sebastopol, Feodosija en Simferopol precies liggen was zo’n kaart handig geweest. De cover van het boek toont overigens wel foto van een aantal Duitsers met landkaart. In het boek zelf is echter geen kaart te vinden.

De Krim - Perry Pierik — De Krim – Perry Pierik

Pierik sluit zijn boek af met twee hoofdstukken over de massale collaboratie van de Krim-Tataren en de moordpartijen die door de beruchte Einsatzgruppen op het schiereiland werden uitgevoerd. Voor de oorlog leefden er zo’n 65.000 Joden op de Krim. Door de Duitse troepen werden grote groepen Joden geliquideerd. De moord op Joden werd versneld uitgevoerd vanwege voedselschaarste. Hoewel de Krim in principe meer voedsel produceerde dan er werd geconsumeerd, was er namelijk toch sprake van voedseltekort, doordat de Sovjet-autoriteiten de voorraden voor de nederlaag grondig hadden laten vernietigen. Versnelde liquidatie van de Joden moest de nood lenigen. De verantwoordelijke voor de massale moordpartijen was Otto Ohlendorf. Hij werd na de oorlog ter dood veroordeeld.

Dat de Krim-Tataren massaal collaboreerden, komt volgens Pierik onder meer doordat zij de Duitsers, vanwege de heftige communistische repressie, als bevrijders zagen. Ook hoopten de Tataren door collaboratie meer ruimte te krijgen voor hun autonomiewensen. De Duitsers speelden hier handig op in. Volgens Pierik collaboreerde geen ander volk zo massaal met de Duitsers als de Krim-Tataren.