Abraham Kuyper (1837-1920) staat vooral bekend als politicus. Hij was oprichter van de ARP (Antirevolutionaire Partij), de eerste politieke partij van Nederland, en van 1901 tot 1905 minister-president. In die functie wist hij met berucht geworden ‘worgwetten’ de spoorwegstaking van 1903 de kop in te drukken.
Dit boek is geen traditionele biografie, die begint bij de geboorte van de hoofdpersoon en eindigt bij diens overlijden. Snel, docent journalistiek aan de Christelijke Hogeschool in Ede, heeft voor een originele opzet gekozen. Hij schetst het leven van Kuyper aan de hand van de zeven voornaamste ‘rollen’ die deze speelde. Daarbij baseert Snel zich op een korte biografische notitie die de geportretteerde zelf in 1912 (op gevorderde leeftijd dus) maakte.
Kuyper komt in het boek voorbij als alpinist, als reiziger, als spreker, als wetenschapper, als activist, als journalist en tenslotte als staatsman. Helemaal weet Snel de gebaande paden overigens niet te vermijden, want hij sluit af met een verslag van de dood en begrafenis (dit jaar een eeuw geleden) van Kuyper. Niettemin zorgt de gekozen aanpak voor afwisseling en een verrassende inkijk. Zij het dat die aanpak ook verantwoordelijk is voor de wat fragmentarische en soms zelfs rommelige indruk die het boek maakt. Maar wie de voorkeur geeft aan een traditionele levensbeschrijving kan altijd nog terecht bij de diverse Kuyperbiografieën die eerder zijn verschenen.
Bergtochten
Opmerkelijk is het hoofdstuk over Kuyper als alpinist. Voor zijn talrijke, vooral psychische kwalen (slapeloosheid, burn-out), zocht ‘Abraham de Geweldige’ genezing tijdens wekenlange bergtochten in onder meer de Alpen, de Pyreneeën en Noorwegen. Kennelijk knapte hij op van een langdurig verblijf op grote hoogte. Al liepen zijn klimpartijen soms maar net goed af, zoals de keer toen hij in het afgelegen Noorse binnenland een gezwel aan zijn been kreeg dat steeds erger werd. Pas na een ware ‘helletocht’ slaagde hij erin een dokter te bereiken.
Zijn voorliefde voor verre streken bleek eveneens tijdens zijn premierschap. Kuyper verwierf toen de bijnaam ‘minister voor Buitenlandse Reizen’. Net als sommige premiers na hem ging hij nogal eigenmachtig te werk in zijn internationale contacten. Aan zijn minister voor Buitenlandse Zaken, Melvil baron Van Lynden, liet hij zich weinig gelegen liggen. Die trad dan ook voortijdig af.
Tachtigjarige Oorlog
Zijn belangstelling voor andere culturen ten spijt was Kuyper toch een echte nationalist. Zijn voorliefde voor het oudvaderlandse calvinisme ging terug op de opstand tegen de Spaanse overheerser tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Van oorsprong was Kuyper tamelijk vrijzinnig, maar al vlug na zijn studie theologie veranderde dat. In zijn eerste gemeente als dominee, het Betuwse dorp Beesd, raakte hij zo onder de indruk van de rechtzinnigheid van zijn gelovigen (‘kleine luyden’) dat hij koos voor de orthodoxe richting. Dat leidde er niet alleen toe dat hij een eigen krant oprichtte (De Standaard), maar ook een eigen ‘neocalvinistische’ universiteit (de VU in Amsterdam). Van de krant werd hij hoofdredacteur, aan de universiteit hoogleraar. Ook was hij nog hoofdredacteur van het weekblad De Heraut. Van 1874 tot 1877 en vervolgens van 1894 tot 1901 zat hij bovendien in de Tweede Kamer. Na zijn premierschap keerde hij in de Kamer terug. Ook was hij een paar jaar senator.
De werkkracht van Kuyper was verbluffend. Hij genoot niet voor niets de reputatie van de man met ‘tien hoofden en honderd armen’. Kuyper schreef duizenden artikelen en publiceerde honderden boeken en brochures. Volgens Snel wist hij dat resultaat te bereiken door vast te houden – meestal ook tijdens verblijven in den vreemde – aan een strak arbeidsritme. De ochtenduren waren daarbij bestemd voor schrijfwerk.
Zelfs als premier ging Kuyper stiekem door met het produceren van ‘driestarren’, zoals zijn korte commentaren in De Standaard heetten. Als er geen papier voorhanden was, gebruikte hij de manchetten van zijn overhemd om op te schrijven. Die manchetten zouden zelfs rechtstreeks naar de drukker zijn gegaan.
Volgens Snel schreef Kuyper niet alleen heel veel, maar was wat hij produceerde ook doorgaans voortreffelijk van kwaliteit. Hij heeft het over ‘een feest voor de lezer’. Dat zal niet voor elke lezer gelden, vrees ik. De meeste door Snel geciteerde stukken komen in elk geval stilistisch nogal gedateerd over.
Liberaler dan de liberalen
Snel wil niet alleen een bijzonder perspectief bieden op het leven van zijn protagonist. Hij probeert vooral diens democratische gezindheid en vrijheidsdrang te onderstrepen. De calvinist Kuyper wordt door hem neergezet als ‘liberaler dan de liberalen’ (naar het woord van de historicus Huizinga) en als een voorvechter van algemeen kiesrecht. Het liberalisme was volgens Kuyper slechts ‘vrijheid voor een kleine elite’. Zelf kwam hij op voor de belangen van de lagere klassen. De burgerrechten, inclusief het kiesrecht, zouden ook voor hen volledig van kracht moeten zijn.
Hoewel Kuyper in de geschiedenisboeken terechtkwam als aartsconservatief, is het heersende beeld dat over hem bestaat wel erg beperkt. Hij was niet alleen de man die met ‘worgwetten’ stakingen van (semi)ambtenaren wist te beletten. Hij toonde zich – ook als premier – sociaal bewogen en een voorvechter van ‘gelijk recht voor allen’, zoals hij ooit schreef. Dat de socialistische anarchist Ferdinand Domela Nieuwenhuis zijn beroemde blad later Recht voor Allen noemde was dan ook niet toevallig. In de visie van Snel wordt Domela Nieuwenhuis (een uitgetreden dominee tenslotte) bijna een geestverwant, en dat is misschien nog niet eens zo slecht gezien.
Boek: De zeven levens van Abraham Kuyper – Johan Snel
Bekijk dit boek bij:
