Amsterdamse media droegen bij aan ondergang Nederlands-Brazilië

De Amsterdamse media droegen in belangrijke mate bij aan de opkomst en ondergang van Nederlands-Brazilië, de kortstondige kolonie van de Republiek in de zeventiende eeuw. Dat concludeert hoogleraar Zeegeschiedenis Michiel van Groesen in zijn boek ‘Amsterdam’s Atlantic’.

Een nieuwsbericht over de Nederlandse oorlogsvloot die ingezet werd in Brazilië, Courante extraordinarij, 27 augustus 1624

Weinig Nederlanders weten dat Brazilië van 1630 tot 1654 een Nederlandse kolonie was. In de Gouden Eeuw waren de perikelen in Brazilië echter jarenlang voorpaginanieuws van de vele kranten en pamfletten die toen verschenen. Dat constateert Van Groesen in zijn onderzoek naar hoe de media destijds over de kolonie berichtten.

Mediahoofdstad Europa

Amsterdam was toen vanwege de relatief grote persvrijheid de mediahoofdstad van Europa. Er verschenen wekelijkse kranten en daarnaast circuleerden er ook vele pamfletten in de stad. Die Amsterdamse media beïnvloedden in belangrijke mate de publieke opinie in Nederland én in de rest van Europa waar de Nederlandse berichten vertaald werden.

Media aanvankelijk enthousiast

De kranten schreven in het begin met enthousiasme over de strijd in de Nieuwe Wereld. De Republiek was in de zeventiende eeuw in oorlog met de Spanjaarden en besloot in 1624 een tweede front te beginnen in Brazilië. Dat was op dat moment in bezit van Portugal dat onder Spanje viel. De media berichtten positief over de mogelijkheden in dit gebied: voor de handel in onder andere suiker en een verruiming van de geopolitieke invloed.

Claes Jansz. Visscher, nieuwsprent WIC van de verovering van Olinda en Recife door de West-Indische Compagnie (Amsterdam, 1630)

Verloren slagen en corruptie

Natuurlijk werden de kranten beïnvloed door de Amsterdamse regenten en handelaren die aanvankelijk positief waren, merkt Van Groesen op. Maar de kranten schreven al snel ook over zaken die de elite eerst liever onder de pet hield: bijvoorbeeld over verloren slagen en corruptie in de kolonie. Opvallend genoeg berichtten ze niet veel over de slavenhandel. De West-Indische Compagnie stelde Afrikaanse slaven te werk in deze kolonie.

Publieke opinie sloeg om

Brazilië kwam nooit volledig in Nederlandse handen en er moest dus telkens opnieuw geld en troepen naar de kolonie worden gestuurd. De media begonnen kritische verhalen op te tekenen van Amsterdamse regenten die hier sceptisch tegenover stonden, in tegenstelling tot de Zeeuwse regenten die wel veel voor Brazilië over hadden. De publieke opinie keerde zich mede dankzij de kritische berichtgeving langzaam maar zeker tegen deze geldslurpende kolonie.

Kritiek op monopolie WIC

Amsterdam's Atlantic - Print Culture and the Making of Dutch Brazil — Amsterdam’s Atlantic – Print Culture and the Making of Dutch Brazil

De propagandabulletins van de WIC konden het tij niet keren. Van Groesen bestudeerde ook de correspondentie van politici en handelaren uit die tijd. De Amsterdamse handelaren zetten zich na verloop van tijd af tegen de monopoliepositie van de WIC waardoor zij ook hun steun introkken.

‘Nederlands-Brazilië is verzuimd’

Nadat de Portugezen de Nederlanders verder terugdrongen, blokkeerden de Amsterdamse regenten in 1649 een voorstel om opnieuw een vloot te sturen. In 1654 verdreven de Portugezen de Nederlanders definitief en lijfden ze de kolonie weer in bij Portugal. Dit verlies gold lange tijd als een ‘nationale schandvlek’, aldus Van Groesen.

‘Nederlands-Brazilië is verzuimd’, zo zeiden degenen die de kolonie hadden willen behouden. Over deze schande sprak men liever niet meer waardoor nog maar weinig Nederlanders weten dat Brazilië ooit een Nederlandse kolonie was.

~ Universiteit Leiden

Boek: Amsterdam’s Atlantic – Print Culture and the Making of Dutch Brazil
Lees ook: Nederlands-Brazilië (en het begin van de Nederlandse slavenhandel)