De beugel: een korte geschiedenis van de orthodontie

In Nederland draagt ongeveer 40 procent van de jongeren tot zijn of haar achttiende jaar voor kortere of langere tijd een beugel. Beugels lijken een fenomeen dat nog maar enkele decennia oud is. Maar beugels zijn veel ouder dan je zou vermoeden. Ze kwamen in de Oudheid al voor. In dit artikel een korte geschiedenis van de orthodontie ofwel: gebitscorrectie via beugels.

De Etrusken als oudste beugelgebruikers

Ingrepen doen aan tanden is al heel oud. In Egypte zijn bijvoorbeeld mummies gevonden waarbij er gesleuteld was aan het gebit van de betreffende persoon. Volgens bronnen zou Cleopatra een soort beugelvariant hebben gedragen. Verder beschreven de Griekse arts Hippocrates en de filosoof Aristoteles beide tandproblemen en fantaseerden ze over manieren om tanden rechter te kunnen zetten.

De oudste beugelvarianten die zijn gevonden, betreft bijzondere gouden en zilveren beugels van de Etrusken, die stammen uit 630 v.Chr. Deze bevolkingsgroep leefde van de achtste tot de vierde eeuw voor Christus in het midden van Italië, in de periode dat de stad Rome ontstond en zijn macht begon uit te breiden over Italië en later omliggende gebieden. Er zijn minstens twintig exemplaren van Etruskische beugels gevonden in graftombes en op andere plekken. Er zaten gouden of zilveren ringen rond de tanden of kiezen. Onderzoekers vermoeden dat deze ringen via dunne draden, gemaakt van dierendarmen, aan elkaar verbonden werden.

Archeologisch en paleontologisch onderzoek heeft nog geen uitsluitsel gegeven over hoe de Etrusken hun beugels van goud en zilver precies gebruikten. Volgens twee andere onderzoekers, de antropoloog Robert Corruccini en de paleobiologe Elsa Pacciani, werden de Etruskische beugels gebruikt om tanden recht te zetten. In 1989 schreven zij een veelbesproken artikel in het tijdschrift The Angle Orthodontist, waarin ze die stelling verdedigen. Ze vermeldden echter niet hoe de beugels strakgetrokken werden. Later, omstreeks het jaar 2000, deed Corruccini wel een suggestie over de werking van de beugels.

In de woorden van het Nederlands Tandartsenblad stelde hij dat…

“…de beugel waarschijnlijk werd aangedraaid door het ringetje ter plaatse van de ontbrekende tand met een tangetje op te rollen. Ongeveer zoals je een sardineblikje openmaakt.”

Hoogleraar Antropologie Marshall Becker, werkzaam aan de West Chester University in Pensylvania, stelde in een later artikel, uit 2001, dat de Etruskische beugels vooral als sierstuk werden gebruikt en niet om de stand van tanden te corrigeren. Volgens hem plaatsen de Etrusken beugels wanneer er na een rituele handeling een mensentand was uitgetrokken.Dit gebeurde door een tandarts, die daarna de lege plek in het gebit opvulde met een houten kunsttand, een stuk bot of een ivoren exemplaar. Deze neptand werd dan in de beugel, die door een goudsmid was gemaakt, vastgezet.

De eerste orthodontist: Aulus Cornelius Celsus

De Romeinse intellectueel en homo universalis Aulus Cornelius Celsus (ca. 25 v.Chr-ca. 35 na Chr.) wordt algemeen beschouwd als de eerste orthodontist uit de geschiedenis. In het werk De Re Medicina, dat bestond uit acht boeken, beschreef hij een techniek om met de vingers, door druk uit te oefenen, tanden konden worden verplaatst. Dit kon gedaan worden door een constante pressie op de tand uit te oefenen, aldus Celsus.

De eerste vaste beugel

In de Middeleeuwen gebeurde er qua ontwikkeling op het gebied van beugels niet zo heel veel. Daarna was het, begin achttiende eeuw, de Parijse tandarts Pierre Fauchard (1678-1761) die in het boek Le Chirurgien Dentiste (1728) voor het eerst de moderne variant van de beugel beschreef. Fauchard, die beschouwd wordt als de grondlegger van de tandheelkunde, omschreef de beugels als een gouden of zilveren strip die om de tanden gevouwen kon worden en via zijden bedrading aan de kiezen vastgemaakt kon worden. Deze beugel noemde hij bandelette en kan beschouwd worden als een voorloper van de moderne vaste beugel ofwel plaatjesbeugel.

De Franse tandarts van koning Lodewijk XV, Louis Bourdet (1717-17??), verbeterde de bandelette in 1753, zoals beschreven is in zijn werk Dissertation sur les Maladies des Dents. Ook was hij als tandarts een van de eersten die tanden uit gebitten trok die te vol zaten.

19e eeuw: veel ontwikkelingen in de orthodontie

In 1819 ontwikkelde Christophe-Francois Delabarre (1787-1862) een soort draadjesbeugel. In 1840 ging in Baltimore, Maryland, in de Verenigde Staten de eerste mondiale Universiteit voor Tandheelkunde open, de Baltimore College of Dental Surgery. Hier konden studenten een Doctor of Dental Surgery (DDS degree) halen.

De ontdekkingen van Charles Goodyear (1800-1860) over het vulkaniseren van rubber (1839) en de doorontwikkeling van cement (in 1844 door een tandarts genaamd Magill toegepast in beugels) gaven halverwege de negentiende eeuw een nieuwe boost aan de ontwikkeling van beugels. Beide grondstoffen konden gebruikt worden voor de orthodontie. Zo vond de Amerikaanse uitvinder Norman Kingsley (1829-1913) in 1866 de buitenboordbeugel uit, die hij de naam header gaf. Daarna ontwikkelde hij ook nog de voorloper van de blokbeugel of plaatjesbeugel, die hij activator noemde. Deze activator gebruikte hij voor kleinere kinderen met een te kleine onderkaak. Doorgaans wordt echter de Franse mondarts Pierre Robin (1867-1950) beschouwd als de uitvinder van deze beugelvariant.

Ten slotte moet de Amerikaanse tandarts Edward H. Angle (1855-1930) nog vermeld worden. Hij wordt wel beschouwd als de ‘vader van de Amerikaanse orthodontie’. Hij maakte onder meer een tandheelkundig classificatiesysteem dat tegenwoordig nog steeds wordt gebruikt. Ook ontwierp hij diverse nieuwe modellen beugels.

De 20e eeuw: ook Nederland krijgt orthodontisten

Een belangrijke Nederlandse tandheelkundige pionier was J.A.W. van Loon (1876-1940), die werkzaam was bij het tandheelkundig Instituut in Utrecht. Van Loon beschreef in 1914 een methodiek om de stand van het gebit driedimensionaal vast te leggen. Zijn werkwijze is later door orthodontisten in Nederland overgenomen om de positie van het gebit te kunnen vaststellen. Tegenwoordig wordt het hoofd van de patiënt in een soort hoofdsteun gezet om dit te kunnen doen.

In 1953 was de eerste Nederlandse orthodontist een feit: Klaas G. Bijlstra (1905-1980), die hoogleraar was aan de Rijksuniversiteit Groningen. Op 31 januari 1953 werd de orthodontie als eerste tandheelkundig specialisme in Nederland erkend. Eerder al, in 1947, had de tandarts een academische status gekregen. Op 16 november 1953 werden de eerste vijftien Nederlandse orthodontisten officieel geregistreerd in het specialistenregister.

Boek: ‘En hoe gaat het met u, dokter Sacks?’ – Lawrence Weschler

Bronnen ▼