Boeddhisme – Betekenis, kenmerken & geschiedenis

Het boeddhisme is een van de grootste godsdiensten ter wereld. Waar komt de naam van deze godsdienst – sommigen spreken liever van een filosofie – vandaan? Wie is Boeddha? En wat zijn de belangrijkste kenmerken en leerstellingen van het boeddhisme? De antwoorden op deze vragen lees je in deze korte geschiedenis van het boeddhisme.

Wereldwijde omvang & aanhang van het boeddhisme in 2020

Qua aanhang van het boeddhisme komen schattingen over het jaar 2020 uit op ongeveer 535 miljoen aanhangers wereldwijd, wat neerkomt op zo’n 8 tot 10 procent van de totale wereldbevolking.

Relatief gezien heeft het boeddhisme veel aanhangers in Cambodja (96 procent), Thailand (93 procent) en Myanmar (87 procent). Absoluut gezien wonen de meeste boeddhisten in China (244 miljoen), Thailand (64 miljoen), Japan (46 miljoen) en Myanmar (38 miljoen). In het oorsprongsland India zijn ruim 9 miljoen inwoners (0,8 procent van de bevolking) boeddhistisch. In India hangt 80 procent het hindoeïsme aan en 14 procent de islam. In Nederland heeft het boeddhisme een geschatte 40.000 aanhangers (zo’n 0,3 procent van de bevolking), aldus de World Population Review. Maar de Boeddhistische Unie Nederland (BUN) schat het aantal hoger in, namelijk op ongeveer 55.000 in 2015. Dat is ongeveer 0,4 procent van de toenmalige Nederlandse bevolking.

Betekenis en herkomst van het boeddhisme: Siddharta Gautama (Boeddha)

Het boeddhisme is een Oosterse, Aziatische godsdienst die ergens tussen de zesde en vierde eeuw v.Chr. ontstond in het tegenwoordige Nepal of het noorden van India. Tegenwoordig zijn er tal van stromingen en varianten van het boeddhisme die, afhankelijk van de cultuur waarin ze zijn ontstaan, behoorlijk van elkaar kunnen verschillen. Alle varianten van het mondiale boeddhisme zijn echter terug te voeren op de stichter van deze godsdienst, namelijk Siddharta Gautama, de zoon van een Indiase vorst. Er bestaat onder boeddhisten en historici de nodige onduidelijkheid over wanneer Siddharta Gautama precies heeft geleefd. Qua geboortejaar lopen de schattingen uiteen van 2420 jaar v.Chr. tot uiterlijk 290 jaar v.Chr. Vaak wordt er gekozen voor een datering tussen 623 v.Chr. en 340 v.Chr. De schaarse bronnen die er over Gautama zijn, geven wel allemaal aan dat Gautama ongeveer 80 jaar moet zijn geworden.

Over de plaats waar Gautama geleefd zou hebben, is meer bekend. Archeologisch onderzoek uit 2013 heeft aangetoond dat dit vermoedelijk de Nepalese plaats Lumbini is, dicht tegen de Indiase grens aan. Hier zijn onder de Maya Devi-tempel archeologische aanwijzingen gevonden die tot deze conclusie geleid hebben.

Vanwege de ideologie die Gautama ontwikkelde, is hij bij zijn volgelingen bekend komen te staan onder de naam Boeddha. Deze term is ontleend aan het Sanskriet bodhi, wat ‘de verlichte’ betekent. Boeddha of Buddha geldt als de historische stichter van het boeddhisme.

De leer, ideologie & kenmerken van het boeddhisme

Gautama, ofwel Boeddha, verliet op een gegeven moment als jongeling het paleis van zijn vader, om een wandeling te maken. Onderweg zou hij vier mannen ontmoeten: een oude man, een zieke man, een overleden man en een ascetische man die niets bezat. De laatste persoon, die moest bedelen om in leven te blijven, zag er volgens Boeddha het gelukkigste uit. Hierop sloot Gautama zich nog diezelfde dag bij een groep van asceten aan. Ze zonderden zich af van de maatschappij en zochten naar een manier om het lijden en de tijdelijkheid op aarde te ontvluchten.

Dit leidde tot de leer van het boeddhisme, die uit vier zogenoemde ‘waarheden’ bestaat. Er is ten eerste de waarheid van het lijden. Een tweede waarheid is de oorsprong van het lijden. De derde waarheid is de overwinning op het lijden. En de vierde waarheid die hij onderscheidde was een achtvoudige weg, de ‘Edele Waarheid van het Pad’, die het lijden moest opheffen. Dit edele achtvoudige pad is de weg naar de verlichting (onder verlichting wordt hier verstaan: de opheffing van het lijden).

Boeddha kreeg een schare volgelingen, specifiek monniken, die de leer van het boeddhisme in de praktijk probeerden te brengen en deze leer uitdroegen. Kerngedachte achter het boeddhisme is dat een heilsweg die uit het lijden voert bestaat en volledig de verantwoordelijkheid is van de individuele mens zelf. Hiervoor is geen geloof of een goddelijke schepper nodig.

De leerstellingen van het boeddhisme zijn omstreeks 500 v.Chr. opgetekend in de zogeheten Tipitaka, ook wel Tripitaka of Pāli-canon genoemd, dat beschouwd zou kunnen worden als het heilige boek van het traditionele Theravada-boeddhisme (een van de grootste stromen binnen het boeddhisme, naast onder meer Māhayana, het zenboeddhisme en het Tibetaanse boeddhisme). In de Pāli-canon staan de soetta’s (uitspraken) van Boeddha uit de laatste 45 jaar van zijn leven opgeschreven, toen hij actief was als leraar.

Verspreiding van het boeddhisme

Het boeddhisme verspreidde zich vooral vanaf de derde eeuw v.Chr. snel over het Indiase continent. Een hoofdrol was hierbij weggelegd voor de Indiase keizer Ashoka, die regeerde van 268 tot 232 v.Chr. en het boeddhisme promootte binnen zijn Mauryaanse Rijk, dat tot Afghanistan en de Bengalen reikte. In de tweede eeuw v.Chr. bereikt het boeddhisme Sri Lanka. Vanuit Sri Lanka verspreidde het boeddhisme zich in de Middeleeuwen, vanaf de twaalfde eeuw, naar Zuidoost-Azië (specifiek Cambodja, Laos en Vietnam). In diezelfde eeuw verdween het boeddhisme grotendeels uit India zelf, door invallen van moslims en de Mongolen.

In de eerste eeuw na Chr. bereikte het boeddhisme China, waar deze levensfilosofie of religie vanaf de derde eeuw tot negende eeuw bloeide. Via China deed het boeddhisme in de zesde eeuw zijn intrede in Japan en Korea.

Via de Zijderoute en het rijk van Alexander de Grote kwam het boeddhisme in de periode tussen 300 v.Chr. en 600 na Chr. ook in beperkte mate in het Middellandse Zeegebied terecht. Echt invloedrijk werd het boeddhisme in Europa pas vanaf halverwege de negentiende eeuw. Door de banden die er waren via het kolonialisme, imperialisme en ook door de opening van Japan richting het Westen (vanaf 1853) kregen Oosterse religies toen voorzichtig invloed in het Westen. Die invloed was echter vanaf de jaren 1960 een stuk aanzienlijker, toen jongeren in Europa en de Verenigde Staten, onder meer de Provo’s (jaren zestig) en hippies (jaren zeventig) Oosterse religies als de boeddhistische levensfilosofie, Hare Krishna en het taoïsme omarmden.

In Nederland maakte het boeddhisme in de jaren 1990 een comeback.

De vier belangrijkste bedevaartsoorden van het boeddhisme

In noordelijk India bevinden zich de vier belangrijkste bedevaartsoorden van het boeddhisme. Dit zijn: Bodhgaya (plaats van verlichting; hier staat de belangrijkste bodhiboom), Sarnath (plaats van de eerste lering), Kushināgara (hier zou Boeddha gestorven zijn) en Lumbini (Boeddha’s vermeende geboorteplek).

Boek: Lotus in de Lage Landen: het boeddhisme in Nederland

Bronnen ▼