Fons Kockelmans
Heeft het zin de geschiedenis van een ramp te beschrijven die nog niet voorbij is? De Britse historicus Niall Ferguson oppert die vraag in zijn boek Rampspoed. Politiek ten tijde van catastrofe. Daarin beschrijft hij een groot aantal rampzalige gebeurtenissen dat de mensheid in de loop van de eeuwen heeft getroffen, maar de nadruk ligt op de meest recente casus: covid-19.
Rampspoed werd in de tweede helft van vorig jaar geschreven. Ferguson ging er toen vanuit dat de coronapandemie zou lijken op de Aziatische griepgolf van 1957-1958.
‘Een grote crisis voor de wereldvolksgezondheid in die tijd, maar vijftig jaar later grotendeels vergeten.’
Op dit moment lijkt het er echter niet op dat datzelfde met covid-19 zal gebeuren. Er zijn weliswaar goedwerkende vaccins, waarmee een behoorlijk deel van de bevolking (althans in de Westerse wereld) is ingeënt, maar de deltavariant van het virus verspreidt zich in een razend tempo. Van de ‘hele mooie zomer’, die Nederlanders door premier Mark Rutte en volksgezondheidsminister Hugo de Jonge was beloofd, komt vooralsnog weinig terecht. Ook in veel andere landen is het mis. Het valt dus lang niet uit te sluiten dat de coronacrisis over een halve eeuw nog prominent in de geschiedenisboeken zal staan.
Dat risico loop je natuurlijk als je de contemporaine verwikkelingen wilt weergeven. Maar is dat daarmee een nutteloze activiteit? Ferguson meent van niet. Volgens hem is het ‘niet zonder waarde om historisch te denken over een zich ontwikkelende gebeurtenis’. Hij vindt het zelfs ‘een essentieel onderdeel van elke poging tot geschiedschrijving om lastige situaties op een systematische manier te presenteren’. Daarmee heeft hij zonder twijfel een punt. Rampspoed biedt – naast veel meer – een leerzame terugblik op het ontstaan van het coronavirus en het – achteraf gezien onvoorstelbare – gebrek aan bezorgdheid bij de politici en andere verantwoordelijken.
Fouten
Naar de mening van Ferguson zijn er door de autoriteiten van bijna alle landen grote fouten gemaakt toen covid-19 voor het eerst de kop opstak. Aanvankelijk werd het gevaar drastisch onderschat. Het virus ontstond in december 2019 in China, volgens de officiële lezing op een markt in de stad Wuhan. (De gedachte dat het uit een laboratorium ontsnapt zou zijn werd in de periode dat het boek werd geschreven nog als complottheorie van de hand gewezen, maar inmiddels is men iets minder zeker van zijn zaak). Van overheidswege was het gebrek aan reactie ‘aan beide kanten van de Atlantische Oceaan rampzalig’, aldus Ferguson. Regeringen deden niets of vrijwel niets om de besmettingen het hoofd te bieden, in de verwachting dat het allemaal niet zo’n vaart zou lopen. Veel deskundigen ondersteunden hen daarin, al waren er ook tegengeluiden.
Was het mogelijk geweest om te voorkomen dat het coronavirus vrijwel de hele wereld in zijn greep kreeg? Een essentiële blunder is in elk geval gemaakt in China. Wat er in Wuhan dan ook precies gebeurd mag zijn, het optreden van officiële zijde was verre van ‘snel en openhartig’. Integendeel zelfs, er was sprake van een ‘doofpotoperatie’. Pas eind januari waren de Chinese bestuurders eerlijk over wat er aan de hand was. In de tussentijd ging het vliegverkeer vanuit Wuhan en andere Chinese steden naar Europa en de Verenigde Staten gewoon door, met alle catastrofale gevolgen van dien.
In de visie van Ferguson waren er een paar landen die wel goed reageerden op de uitbraak, zoals Zuid-Korea en Taiwan. Zij handelden adequaat, met een beleid waarin testen en afstand houden voorop stonden. Hun doeltreffende optreden was volgens Ferguson te danken aan het feit dat deze landen de juiste lessen hadden getrokken uit de sars- en mersuitbraken begin deze eeuw. Of het klopt dat zij het beter deden dan de rest kun je overigens betwijfelen, gezien de recente oploop van coronabesmettingen in beide landen.
Zwarte Dood
Behalve veel aandacht voor covid-19 bevat het lijvige Rampspoed ook een overzicht van de enorme serie rampen die de wereld de voorbije eeuwen heeft geteisterd. Ferguson beschrijft onder meer de vulkaanuitbarsting van de Vesuvius in de Romeinse tijd, de Middeleeuwse pestuitbraken (de Zwarte Dood), de aardbeving die Lissabon in de achttiende eeuw trof, de Spaanse griep die woedde in 1918 en 1919 en die tientallen miljoenen levens eiste, maar ook de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Hij wijst wel op het onderscheid tussen op het oog onvermijdelijke catastrofes en calamiteiten die het gevolg waren van menselijk handelen. Maar hij denkt dat uiteindelijk ‘alle rampen op een bepaald niveau door mensen veroorzaakte, politieke rampen zijn, zelfs als ze voortkomen uit nieuwe ziekteverwekkers’. Immers:
‘De politiek verklaart waarom covid-19 tot nu toe achttien keer zoveel Amerikanen als Duitsers het leven heeft gekost.’
In het boek komen twee soorten rampen aan de orde: ‘grijze neushoorns’, die te voorzien zijn, en ‘zwarte zwanen’, die onverwacht opduiken. Daarnaast hanteert Ferguson de term ‘drakenkoningen’. Dat zijn catastrofes die een buitensporig hoog aantal slachtoffers veroorzaken. De corona-uitbraak lijkt het meest op een grijze neushoorn. ‘Het was niet moeilijk te voorspellen,’ schrijft Ferguson, ‘dat er op een bepaald moment in de eerste twintig jaar van de eenentwintigste eeuw een volgende pandemie zou komen.’ Hij somt een groot aantal personen op die een dergelijke ramp zagen opdoemen. Maar gezien het ongeloof en de zorgeloosheid waarmee covid-19 in eerste instantie werd begroet zou je ook van een zwarte zwaan kunnen spreken.
Risicotolerantie
Rampspoed verschaft naast aandacht voor al het onheil dat de mensheid kan overkomen en de (economische) gevolgen die dat heeft ook nog een overzicht van de recente Amerikaanse politieke geschiedenis. Het is daarmee een nogal oeverloos boek geworden. Voor wie niet terugschrikt voor hier en daar wat wetenschappelijk jargon en een hoop statistiek en cijfers, bevat het echter veel lezenswaardigs.
Boek: Rampspoed – Niall Ferguson
Bekijk dit boek bij:
