Daedalus – Bouwmeester uit de Griekse mythologie

Daedalus is een bekende architect, uitvinder en beeldhouwer uit de Griekse mythologie. In opdracht van koning Minos van Kreta ontwierp hij een labyrint. In Ovidius’ Metamorphosen staat beschreven hoe de in ongenade gevallen Daedalus later vleugels van veren en wax maakt om met zijn zoon Icarus te vluchten. Een van hen overleeft die vlucht echter niet.

Daedalus groeide op in Athene. Volgens de meeste vertellingen was hij een zoon van Alcippe, de dochter van oorlogsgod Ares. Daedalus was in zijn tijd een beroemd bouwmeester. Zijn naam is afgeleid van het Griekse woord daidalos wat ‘kunstig bewerkt’ betekent. De bouwmeester werd ook wel gezien als de personificatie van technische vaardigheid en vindingrijkheid.

Verbanning Athene

Hoewel Daedalus een van de beste was op het gebied van bouwen en uitvinden, voelde hij concurrentie van zijn neefje Perdix. Laatstgenoemde was op jonge leeftijd in de leer gegaan bij de architect. Op een dag had hij een vis met een stekelrug gezien en met dat beeld in gedachte vond hij de zaag uit. Ook zou Perdix het kompas uitvinden. Daedalus, die dit met grote jaloezie aanzag, duwde zijn neefje op een dag van de Akropolis. De jonge leerling overleefde de val op het nippertje doordat de godin Pallas Athena hem in een vogel veranderde. Zo schreef Ovidius:

“..hij werd een vogelsoort dat zich niet hoog verheft, geen nesten bouwt tussen de takken in een hoge boomtop, maar fladdert langs de grond; het legt zijn eieren in een heg uit hoogtevrees, omdat het zich de oude val herinnert.”Metamorphosen – Ovidius VIII 256-259

En Daedalus? Die werd verbannen uit Athene aangezien een poging tot familiemoord als een van de ergste misdaden werd beschouwd. De bouwmeester zwierf een periode rond totdat hij op een dag op het eiland Kreta arriveerde.

Labyrint van de Minotaurus

Door zijn reputatie als architect werd Daedalus al snel welkom geheten aan het hof van koning Minos en zijn vrouw Pasiphae. Voor het stel voerde hij verschillende opdrachten uit. Zo ontwierp de bouwmeester voor Pasiphae een houten koe, zodat zij geslachtsgemeenschap kon hebben met een prachtige witte stier. Uit deze gemeenschap werd de Minotaurus geboren. Dit schepsel had een lichaam van een mens en de kop van een stier.

Op verzoek van koning Minos maakte de bouwmeester een labyrint voor de sterke Minotaurus zodat deze niet zou ontsnappen. De constructie werd een doolhof met vele verwarrende motieven, gangen en kamers. Om het schepsel tevreden te houden werden om de negen jaar veertien jonge Atheners als voedsel naar het labyrint gestuurd.

De derde keer dat een groep jongeren naar het labyrint werd gestuurd, was gelijk de laatste keer. In die groep bevond zich namelijk de prins van Athene: de held Theseus. De dochter van koning Minos, genaamd Ariadne, werd verliefd op de Athener en vroeg aan Daedalus hoe de prins levend het labyrint kon verlaten. Hierop antwoordde de bouwmeester dat de prins een draad moest meenemen zodat hij de weg naar de ingang terug kon vinden. Ariadne speelde die informatie door aan Theseus en en gaf hem een draad mee. Nadat Theseus de Minotaurus had gedood wist die dankzij de draad de uitgang van het labyrint te vinden. Vervolgens vertrok hij samen met Ariadne.

Vleugels

De koning van Kreta was niet blij met de ontsnapping van Theseus en het vertrek van zijn dochter. Aangezien er maar één persoon was die het labyrint door en door kende, werd Daedalus gestraft. Hij en zijn zoon Icarus, die was verwerkt bij de slavin Naucrate, werden gevangen genomen. Vader en zoon werden echter al snel bevrijd door koningin Pasiphae.

Hoewel Daedalus en Icarus nu vrij waren, konden ze niet onopgemerkt over water of land vluchten zonder dat koning Minos dit in de gaten kreeg. Daarom bedacht de bouwmeester een plan. Er was een ding op aarde waar de koning geen macht over had: de lucht. Daedalus besloot daarom twee vleugels te maken zodat hij samen met zijn weg kon vliegen. Ovidius:

“Hij legt een rij van veren beginnend met een korte, daarna steeds een langere (…) en maakt die vast: een draad in ‘t midden, bijenwas vanonder, buigt dan die compositie in een lichtgebogen vorm zoals hij ziet bij echte vogels.”Metamorphosen – Ovidius VIII 188-195

Noodlottige vlucht

Toen de gewaxte vleugels klaar waren, klapten vader en zoon ze uit en vlogen weg. Daedalus ging voorop en zijn zoon Icarus volgde hem. Ze vlogen voorbij Griekse eilanden als Delos en Paros. Icarus had veel plezier en ging helemaal op in het vliegen. Ondanks waarschuwingen van zijn vader ging hij hoger en hoger en kwam uiteindelijk steeds dichter bij de zon. Dit was geen goed idee aangezien de warme zonnestralen het wax op de vleugels konden laten smelten.

De jonge Icarus kwam uiteindelijk zo dicht bij de zon dat de wax inderdaad smolt en zijn vleugels loslieten. De jongen stortte vervolgens in zee en verdronk. Daedalus trof zijn zoon levenloos aan in het water. Hij begroef hem bij het nabijgelegen eiland Icaria (Ikaria), dat naar hem is vernoemd.

Daedalus vervolgde zijn reis en kwam aan op het eiland Sicilië. Daar werd hij door de plaatselijke koning Cocalos warm onthaald als kunstenaar. Hij sleet er de rest van zijn leven in goed gezelschap, maar kon zichzelf nooit vergeven voor wat zijn zoon overkomen was.

Inspiratiebron

Daedalus was een inspiratiebron voor vele kunstenaars en schrijvers. Beeldhouwer Charles Ginnever (1931-2019) schreef aan Daedalus een fase in de Griekse kunst toe waarbij standbeelden van mensen hun ogen geopend en de voeten uit elkaar hadden. Dit is de zogenoemde Daedalus sculpture.

Overzichtspagina Griekse mythologie
Overzicht van boeken over de (Griekse) mythologie

Bronnen ▼