David Hume (1711-1776) – Schotse filosoof

De Schotse filosoof, historicus en econoom David Hume was een van de gezichtsbepalende filosofen van de achttiende eeuw, de eeuw van de Verlichting. Zijn hoofdwerk was A Treatise of Human Nature (1739-1740), maar ook zijn zesdelige historische meesterwerk The History of England (1754-1762) is bekend. Wie was David Hume precies en wat was de kern van zijn gedachtegoed?

In zijn tijd werd David Hume weinig geadoreerd, omdat hij een sceptisch en atheïstisch filosoof was. De Schotse geestelijkheid omschreef hem dan ook als ‘de Grote Afvallige’. Als empirist en verlicht denker gaf hij samen met filosofen als Voltaire, Denis Diderot, Jean-Jacques Rousseau, Thomas Paine, Charles Montesquieu en Immanuel Kant gaf hij vorm aan het filosofisch gedachtegoed ten tijde van de Verlichting.

In 1765 haalde hij Rousseau naar Engeland, maar uiteindelijk gingen beide heren met ruzie uit elkaar.

Jeugd en vorming van David Hume

David Hume werd geboren op 7 mei 1711 in Edinburgh in Schotland. Hij groeide op in een calvinistisch gezin, waaraan hij een hartgrondige afkeer aan het christendom overhield. Zijn familie hoopte dat hij jurist zou worden, maar het enige waar hij interesse voor had was filosofie en de algemene wetenschap.

Zoals toen gebruikelijk was, begon hij op zijn twaalfde met een universitaire studie aan de University of Edingburgh, die hij op zijn veertiende of vijftiende jaar afrondde.

Op zijn achttiende kreeg Hume een geestelijke inzinking, omdat hij helemaal doordraaide door de wetenschappelijke ontdekking die hij had gedaan en die de basis van zijn hoofdwerk A Treatise of Human Nature zou worden. Hij was hierdoor een aantal jaren uit de running.

Zijn karakter was – los van genoemde inzinking -, zo lezen we op het informatieve blog van filosoof Bert Keizer, relaxed en positief:

“Hij was een aardige, deugdzame, scherpe, goedlachse, erudiete, grappige en opvallend briljante vent, die echter uitdrukkelijk zonder God door het leven ging. Zijn brieven zijn erg onderhoudend, altijd goedgehumeurd en vol zelfspot, met name over zijn lichamelijke omvang. Hume was een dikkerd.”

Filosofie van Hume: de kern

David Hume hing het empirisme aan, wat betekent dat hij werkte op basis van de inductieve methode: data verzamelen en van daaruit hypothesen ontwikkelen. Hij leunde hierbij op de wetenschappelijke methodiek van Isaäc Newton en de epistemologie (kenleer) van de Britse filosoof John Locke: echte kennis is alleen te verwerven door ervaring en zintuiglijke waarneming, en niet door rationaal-logisch redeneren.

De kern van David Humes filosofie was dat er niet één vaststaande theorie over de werkelijkheid en het verkrijgen van kennis bestaat. Verder concludeerde hij dat het bestaan van een Opperwezen geenszins bewezen kon worden (hij was dus feitelijk agnost) en zelfmoord niet per se slecht of ethisch verwerpelijk hoeft te zijn.

Humes filosofie heeft ook invloed gehad op het politieke denken en de politieke wetenschappen. Zo wordt hij veelal beschouwd als een van de grondleggers van het conservatisme, naast de filosofen Edmund Burke en Alexis de Tocqueville. Er zijn echter ook analytici die Humes gedachtegoed wat genuanceerder zien als een verbinding van klassiek-liberalisme en traditioneel conservatisme.

Dood van Hume en postume werken

De laatste jaren van zijn leven, vanaf 1769, woonde David Hume in zijn geboorteplaats Edingburgh in Schotland. Daar overleed hij op 15 augustus 1776.

Na Humes overlijden verschenen nog enkele van zijn werken, veelal met een voor die tijd gevoelige inhoud. Een bekend werk is Dialogues concerning Natural Religion (1779), waarin hij op basis van het zogeheten ‘ontwerpargument’ de bewijzen voor het bestaan van een God en de schepping ontkrachtte. Verder kwamen postuum essays uit over het veronderstelde leven na de dood (Of the Immortality of the Soul) en een geschrift Of Suicide In het laatste essay doorbrak David Hume het taboe op zelfdoding die in het christendom bestond en stelde hij dat zelfdoding niet principieel afkeurenswaardig hoeft te zijn.

Invloed van Humes gedachtegoed

Het gedachtegoed van David Hume heeft grote invloed op de filosofie gehad. Ten eerste op de grote filosoof Immanuel Kant. Maar vooral ook op filosofen uit de twintigste eeuw. Onder meer grote filosofen als Karl Popper en Bertrand Russell lieten zich door Hume inspireren. Maar ook de beroemde wetenschapper Albert Einstein, bekend van de relativiteitstheorie, gaf aan dat hij flink beïnvloed was door Humes denken.

Enkele citaten van David Hume

Over suïcide:

Volgens het moderne Europese bijgeloof is het goddeloos het eigen leven te beëindigen en al doende in opstand te komen tegen onze schepper. En waarom (…) is het dan niet goddeloos om huizen te bouwen, de grond te bewerken, en de oceaan te bevaren?

Over het belang van de menswetenschappen en de empirische methode:

Zoals de wetenschap van de mens de enige solide fundering voor de andere wetenschappen is, zo moet de enige solide fundering die we aan deze wetenschap zelf kunnen geven gelegd worden op ervaring en observatie.

Over religie en christendom:

In het algemeen, de fouten in religie zijn gevaarlijk; die in filosofie enkel belachelijk.

Het christendom ging niet alleen aanvankelijk gepaard met wonderen, maar ook vandaag kan geen enkel redelijk mens er zonder wonder in geloven.

En verder:

De rede is niet de gids van het leven, maar de gewoonte.

Wees filosoof, maar, te midden van al je filosofie, blijf mens.

Lezen en slenteren en loungen en indutten, wat ik het denken noem, is mijn opperste geluk.

Alles in de wereld wordt gekocht door arbeid.

Pijn en genot, verdriet en vreugde, hartstochten en gewaarwordingen volgen elkaar op en bestaan nooit tegelijkertijd.

Niets is verrassender dan de gemakkelijkheid waarmee de velen worden geregeerd door de weinigen.

Boek: Sceptische filosofie van Oudheid tot heden – Henri Oosthout
Lees ook: lijst van filosofen

Bronnen ▼