Die avond, het was dinsdag 4 augustus 1914 kwamen enkele Britse ministers bijeen in de werkkamer van de minister-president, onder hen Sir Edward Grey, de minister van Buitenlandse Zaken en Winston Churchill. Het Britse ultimatum zou die nacht om 12 uur aflopen en zwijgend wachtte men op de reactie uit Berlijn. Grey beende nerveus heen en weer. Pas nu drong de volle zwaarte van zijn buitenlandse politiek van de afgelopen jaren tot hem door. Een wereldoorlog zou een catastrofe betekenen voor geheel de mensheid, het was nu echter te laat om daar nog een halt aan toe te roepen.
’We are at war, the lamps are going out all over Europe; we shall not see them lit again in our lifetime.’
Dramatische woorden, vooral uit de mond van de man die, als een der weinigen, de oorlog had kunnen voorkomen als hij dat ook echt had gewild. Wat was het geval?
De Britse rol in het drama kreeg omstreeks 1901 gestalte toen de Britse vorstin Victoria stierf en werd opgevolgd door koning Edward VII. Deze Edward was een man met uitgesproken gedachten over Duitsland en de Duitse keizer en verder een echte francofiel en liefhebber van de Franse stijl. Hij bezocht het land verschillende malen. Een van de vele bewonderaars van Edward was Grey, lid van de Liberale Partij en behept met sterke anti-Duitse gevoelens. Hij schreef al in 1895 over Duitsland als
‘Great Britains worst enemy and greatest danger. I do not doubt that there are Germans well disposed to us but they are a minority and the majority dislike us so intensely that the friendship of their Emperor or their Government cannot be really useful to us’.(1)
Grey was een warm voorstander van toenadering tot Frankrijk (2) en hij juichte het in 1904 gesloten verdrag met Frankrijk dan ook van harte toe.(3) Hij drong er op aan dit verdrag verder uit te breiden naar andere (militaire ?) terreinen en stelde:
‘Europe was sometime ago divided into two, I will not say hostile, but certainly not friendly camps, the Triple Alliance and the Dual Alliance. We, in our turn, have now taken part in making a sort of arrangement with a view to creating greater frankness and friendliness between ourselves and France. I welcome this agreement and hope that the government will lose no opportunity of making it a working model for other cases where it is possible to do so’. (4)
Grey was overigens niet de enige die er zo over dacht want de Britse regering startte, onofficieel en in het grootste geheim, besprekingen over militaire samenwerking in geval van een oorlog met Duitsland. Ook deze militaire besprekingen werden door Grey van harte gesteund.
Als voorwaarde werd door Engeland wel geëist dat Frankrijk diende te voorkomen dat het zelf ooit als agressor zou kunnen worden aangemerkt, bijvoorbeeld door als de oorlog dreigde uit te breken, zelf als eerste de aanval te openen omdat het Britse volk dan waarschijnlijk zou weigeren Frankrijk te hulp te snellen.(5)
Grey was er verder van overtuigd dat Engeland zich ook officieel diende aan te sluiten bij de ‘Dual Alliance’ en daarom ook toenadering tot Rusland moest zoeken. Hij schreef hierover:
‘The fact is that the succes of the British race has upset the tempers of the world and now that they have ceased quarrelling about provinces in Europe and have turned their eyes to distant places, they find us in the way everywhere. Hence a general tendency to vote us a nuisance and combine against us. I am afraid we shall have to fight sooner or later…. but we have a good card on hand to play and I think, a bold and skillful Foreign Secretary might detach Russia from the number of our active enemies without sacrificing any very material British interest’. (6)
Voorlopig ondervond Grey echter nog niet veel medewerking en begrip voor z’n anti-Duitse gevoelens bij zijn collegae getuige zijn opmerking:
‘I think more and more that they are wrong about Germany and do feel it so strongly that if any Government drags us back into the German net, I will oppose it openly at all costs’. (7)
Welnu, die kans kreeg hij, want eind 1905 viel het Conservatieve kabinet en maakte plaats voor de Liberalen en Grey, de man die Duitsland als Engelands gevaarlijkste vijand zag en een anti-Duitse politiek wilde voeren (8) werd de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, een functie die hem in staat zou stellen aan deze gedachte inhoud te geven.
Een van zijn eerste daden in 1906, was dan ook het continueren van geheime militaire besprekingen met Frankrijk waartoe hij zijn collega Haldane opdracht gaf.(9)
