De goede en de slechte misdadiger naast de gekruisigde Jezus

Op afbeeldingen van de kruisiging van Jezus, die jaarlijks op Goede Vrijdag wordt herdacht, zijn vaak drie kruisen te zien. Jezus hangt dan altijd aan het middelste kruis. Maar wie zijn de twee mannen die aan weerszijden van hem hangen?

Deze twee figuren worden vaak omschreven als misdadigers en staan soms ook wel bekend als de goede en de slechte moordenaar. Dit gaat terug op de evangeliën over het leven van Jezus. In alle vier daarvan worden de mannen die gelijktijdig met Jezus worden gekruisigd vermeld, maar dat gebeurt niet steeds op dezelfde manier. In Matteüs en Marcus worden de mannen links en rechts van Jezus omschreven als rovers, Lucas heeft het over misdadigers en de evangelist Johannes spreekt kortweg over ’twee anderen’. Over moordenaars gaat het in ieder geval nergens.

Het verhaal over de goede en de slechte misdadiger vindt zijn herkomst in het evangelie van Lucas. Daarin is te lezen hoe Jezus, terwijl hij aan kruis hangt, bespot wordt door de Joodse leiders en enkele soldaten. Ook een van de misdadigers naast hem besluit dan een duit in het zakje te doen en richt spottend het woord tot Jezus:

Jij bent toch de messias? Red jezelf dan en ons erbij!

De andere misdadiger wijst de spotter dan echter terecht en zegt:

Heb jij dan zelfs geen ontzag voor God nu je dezelfde straf ondergaat? Wij worden terecht gestraft: het is ons verdiende loon. Maar die man heeft niets verkeerds gedaan.

De man vraagt Jezus vervolgens of hij aan hem wil denken als hij in zijn koninkrijk komt, waarna Jezus verklaart dat de misdadiger nog diezelfde dag met hem in het paradijs zal zijn. Deze passage is vaak gebruikt om Jezus’ rol als Verlosser te benadrukken. Zelfs aan het kruis vergaf hij nog een berouwvolle zondaar.

Titus en Dumachus

Volgens het apocriefe zesde-eeuwse Arabisch (of Syrisch) kindsheidsevangelie ging het niet om twee volslagen anonieme misdadigers, maar luisterden de mannen naar de namen Titus en Dumachus. De twee misdadigers waren volgens deze traditie rond de geboorte van Jezus al bevriend, maar ze hadden kennelijk wel verschillende karakters. Titus (de latere goede misdadiger) zou zijn vriend Dumachus er namelijk van hebben weerhouden om Jozef en Maria te beroven toen die met de pasgeboren Jezus naar Egypte probeerden te vluchten. Hij zou zijn maat hiervoor veertig drachmen hebben betaald. Jezus voorspelde vervolgens dat beide mannen ooit naast hem aan een kruis zouden hangen en beloofde dat Titus hem naar het paradijs zou vergezellen.

In de Middeleeuwen gingen er allerlei verhalen rond die voortborduurden op het kindsheidsevangelie. Zo zou de goede misdadiger tot inkeer zijn gekomen nadat hij het onschuldige gezicht van de jonge Jezus zag en genas zijn eigen zoontje van melaatsheid nadat hij in aanraking was gekomen met Jezus’ badwater.

Dismas en Gestas

In de christelijke traditie staan de goede en de slechte crimineel (of dief) ook bekend als Dismas en Gestas. Eerstgenoemde werd vroeger geassocieerd met berouw en bekering en gold als de schutspatroon van politieke en criminele gevangenen. In de iconografie hangt Dismas meestal rechts van Jezus. Soms is op zijn kruis een spreukband te zien met de tekst:

Hodie mecum eris in paradiso. (Vandaag zult gij met mij in het paradijs zijn)

Volgens de overlevering belandde het kruis van de vergeven zondaar in de vierde eeuw op Cyprus, waar Dismas lange tijd werd vereerd. Een fragment ervan belandde later met enkele andere relieken van de heilige in Bologna.

De goede en de slechte misdadiger staan in de apocriefe geschriften ook bekend onder de namen Zoatham en Cammatha of Joathas en Maggatras. Volgens het Evangelie van Nikodemus vergezelde de berouwvolle misdadiger Jezus tijdens zijn afdaling naar de hel.

Bronnen ▼