30 september 2012
Stichting Sobibor organiseert ieder jaar een studiereis langs de vernietigingskampen en getto’s van Aktion Reinhard, de codenaam waaronder in 1942 en 1943 ongeveer anderhalf miljoen Joden werden vermoord in de gaskamers van de vernietigingskampen Belzec, Sobibor en Treblinka. Op Historiek plaatsen we de komende tijd blogs van personen die deelnamen aan de bijzondere studiereis. Een overzicht van al geplaatste blogs is hier te vinden.
Vandaag de Lublin-dag. Lublin was het centrum van Aktion Reinhard, van waaruit alles georganiseerd werd. Na een lezing over de Pools-Joodse verhoudingen vóór de oorlog, waarvan voor mij het opvallendste gegeven was dat de meeste Joden geen enkel persoonlijk contact hadden met Polen, anders dan zakelijk, kregen we een rondleiding door wat eens de Joodse wijk was.
De oude binnenstad van Lublin is mooi en sfeervol en gezellig met veel terrasjes en een zondagse vlooienmarkt in de autovrije straatjes en pleinen. De verhalen over hoe de Joodse wijk in 1941 tot getto werd gemaakt en hoe het getto in de zomer van 1942 geliquideerd werd, waren in de details hartverscheurend.
Zo hoorden we bijvoorbeeld over een vrouw van wie de familie verstopt zat. Na de dag van de liquidatie ging ze kijken hoe het met hen was. Ze was er toen getuige van dat haar familie verraden werd en ter plekke werd doodgeschoten. Of het verhaal over de twee baby’s die in het ziekenhuis werden opgenomen omdat er niemand was om voor hen te zorgen: de ouders waren aan tyfus gestorven en de drie andere kinderen uit dat gezin overleden door de honger.
Zo weinig Joden uit Lublin hebben het maar overleefd – en dan nog vooral buiten Lublin, omdat ze hier, in zo’n provinciestad veel te gemakkelijk als Joods herkend werden.
’s Middags gingen we naar de wijk waar de SS zijn intrek had genomen. Verhalen over de materiële ‘opbrengst’, de miljoenen die het bezit, geld en juwelen, maar ook de gouden kiezen van omgebrachte joden opleverden. Het meest schokkend was nog dat van de vijf mannen die verantwoordelijk werden gehouden voor de uitvoering van Aktion Reinhard, slechts één twaalf jaar kreeg, de enige die zijn betrokkenheid meteen toegaf toen hij gearresteerd werd – pas in 1960.
Een ander pleegde zelfmoord in de cel nadat hij opnieuw aangeklaagd was na het Eichmann-proces (eerder was hij bij gebrek aan bewijs vrijgelaten). Van één werd het proces om gezondheidsredenen afgebroken, waarna hij nog negentien jaar leefde, en één, Helmut Pohl, werd in Oostenrijk berecht, maar door een nieuwe wet op vrije voeten gesteld, omdat de misdaden niet op Oostenrijks grondgebied hadden plaatsgevonden. Eén was onvindbaar en werd doodverklaard. Tamelijk verbijsterend.
Dit gebeurde allemaal in de jaren zestig en zeventig, en het zou nu vast anders gaan (zie Demjanjuk), maar het is treurig en onbevredigend dat degenen die verantwoordelijk waren voor 1,8 miljoen doden er zo vanaf hebben kunnen komen. Met terugwerkende kracht verwonder en verheug ik me erover dat het met Eichmann tenminste anders gegaan is.
~ Bettine Siertsema, deelneemster aan de studiereis van Stichting Sobibor
Gepromoveerd op een studie naar de Nederlandse dagboeken en memoires over concentratiekampen en geeft aan de Vrije Universiteit les over de Holocaust
Overzicht van geplaatste blogs:
Stichting Sobibor organiseert twee reizen per jaar: in april een 4-daagse herdenkingsreis naar Sobibor voor nabestaanden en in oktober een 7-daagse studiereis naar de Aktion Reinhard kampen in Polen. Voor meer informatie kan je mailen naar [email protected]
