De rapen zijn gaar – Betekenis en herkomst gezegde

Je hebt de uitdrukking ‘de rapen zijn gaar’ vast wel eens gehoord of deze zelf gebruikt. Wat is de betekenis van dit gezegde? En hoe zit het met de oorsprong van de uitdrukking?

Betekenis van ‘de rapen zijn gaar’

Iemand die de uitspraak doet dat de garen nu rijp zijn, wil daarmee aangeven dat er een bepaald keerpunt is bereikt. Als de rapen gaar zijn, kun je ook zeggen: ‘Nu gaan we het beleven’, of: ‘Nu is de grens bereikt’, ‘het is genoeg geweest’. De maat is, om zo te zeggen, vol, en er dreigt ruzie te komen. Er moet dan ook onmiddellijk ingegrepen worden om het tij te keren.

Hoe komen we aan deze uitdrukking?

Het woord rapen in de uitdrukking de rapen zijn gaar heeft betrekking op eetbare knollen. In de tijd voordat aardappels het hoofdbestanddeel van veel maaltijden ging uitmaken, waren rapen het belangrijkste ingrediënt van het menu van veel mensen. Volgende de meeste taalkundigen en woordenboeken is de uitspraak ‘Nu zijn de rapen gaar’ hiervan afgeleid. Oorspronkelijk betekende de uitdrukking dan ook zoiets als: ‘Het is eten is gereed.’

Hoe de betekenisverandering in de richting van ‘er is een grens bereikt’, en ‘nu hebben we een probleem’ heeft plaatsgevonden, is niet helemaal duidelijk. Bijzonder is wel een betekenisvariant die we tegenkomen in het Woordenboek der Nederlandsche Taal. Volgens dit woordenboek spraken mensen wel van ‘de rapen zijn gaar’ wanneer een vrouw op het punt stond om te bevallen. De geboorte gaat bijna beginnen, dus er is een keerpunt bereikt. Laatstgenoemde uitleg verklaart echter niet waarom ‘de rapen zijn gaar’ een pejoratieve, ofwel negatieve, klank heeft in de zin dat er ruzie kan ontstaan als de rapen gaar zijn.

Soortgelijke uitdrukkingen in andere talen

Bijzonder is dat het spreekwoord in varianten ook in andere talen voorkomt. Zo gebruiken de Fransen in dezelfde betekenis de spreuk:

“Les carottes sont cuites.” (de wortels zijn gaar)

En in het Verenigd Koninkrijk wordt wel gesproken van een ‘gekookte gans’:

“The goose is cooked.”

De Amerikanen, ten slotte, zijn met hun variant net iets uitdrukkelijker dan hun Angelsaksische taalgenoten uit Engeland:

“When the shit hits the fan”

Lees ook: De Rubicon oversteken
Of bekijk onze andere artikelen over taalgeschiedenis
Boek: Groot Etymologisch Woordenboek

Bronnen ▼