“Waar staat Christus voor? Zijn boodschap lijkt eenvoudig: ‘Behandel anderen steeds zoals je zou willen dat ze jullie behandelen.’ … Jezus was een profeet, maar ook een revolutionair, één van de eersten die streed voor de gelijkwaardigheid van alle mensen.”
Om de waarheid te zeggen: ik ben het zo langzamerhand zat dat, als het gaat over de Oudheid, iedereen het beter denkt te weten dan degenen wier vak het is. Dat verwijt treft niet alleen Van Raak, en gaat niet alleen over Jezus van Nazaret, maar is algemener. Maar toevallig loopt Van Raak over een terrein dat ik ken.
Het probleem is dat onze bronnen – de evangeliën, de Handelingen, de brieven en de Openbaring – elkaar tegenspreken. Dat maakt het lastig het leven en de leer van Jezus te reconstrueren. Zoals zovelen selecteert Van Raak wat in zijn straatje past en laat hij de rest achterwege. Hij is er eerlijk over dat hij zo “een rode kerstgedachte” wil bieden, maar zijn socialistische Jezus is meer rood dan gedachte.
Het is namelijk klinkklare kwakgeschiedenis. Je zou ook, door een andere selectie te maken, een liberale Jezus kunnen schetsen. Of een christendemocratische Jezus. Of een religieuze terrorist, zoals Reza Aslan onlangs probeerde (lees hier de dodelijke recensie van ThePostOnline, waarin precies dit punt wordt benadrukt). Al die Jezusbeelden zijn even subjectief als dat van Van Raak. Al die Jezusbeelden zijn pogingen iemand van twee millennia geleden te spannen voor het eigen karretje.
Is daar iets aan te doen? Ja zeker. Al twee eeuwen probeert men de uitleg van antieke teksten te professionaliseren. Dat heet “hermeneuse” en je kunt dat definiëren als de kunst om elkaar goed te begrijpen. Dat is een serieuze wetenschap. Stonden wetenschappers bij de uitleg van antieke teksten vroeger nog wel eens te aarzelen of iets – om een willekeurig voorbeeld te geven – spreek- of schrijftaal was, tegenwoordig kunnen ze althans sommige subjectieve impressies vrij goed onderbouwen.
De authenticiteitscriteria zijn niet volmaakt, maar ze helpen om een beeld van Jezus van Nazaret te schetsen dat niet zo subjectief is als Van Raaks socialistische Jezus of Aslans terrorist. Jezus’ boodschap had bijvoorbeeld niets te maken met gelijkwaardigheid van de mensen. Dat idee bestond in de Oudheid wel, maar je moet het niet zoeken in het Jodendom maar in de filosofie van de Griekse stoïcijnen.
Van Raaks citaat, “Behandel anderen steeds zoals je zou willen dat ze jullie behandelen”, is een antiek spreekwoord. We vinden het al vier, vijf eeuwen voor Jezus in de Historiën van Herodotos. Het zegt niets over Jezus’ centrale boodschap. Daar weten we overigens wel iets van: hij meende dat het einde der tijden nabij was en dat in het komende Koninkrijk Gods alle menselijke verhoudingen zouden zijn omgekeerd. Geen gelijkwaardigheid – nee, omkering. De armen zouden worden geprezen, de hogepriester en de prefect bestraft. Dat idee kostte Jezus het leven. Zou hij, als een keurige stoïcijn, iets hebben gezegd over gelijkwaardigheid, dan was hij in vrede oud geworden.
Zoals gezegd: het beeld dat ik schets, is niet volmaakt maar minder subjectief dan dat van Van Raak. Hoe ik de criteria precies heb toegepast, moet u maar nalezen in Israël verdeeld, het is niet waar het me vandaag om gaat.
Ik schrijf dit boze stukje namelijk omdat iemand met een verantwoordelijke taak – ik heb respect voor Kamerleden – twee eeuwen wetenschappelijk onderzoek negeert en kiest voor obscurantisme. (Natuurlijk, je hoeft niet alles te weten, maar schrijf er dan niet over.) Als het gaat om de geesteswetenschappen, is Van Raak blijven hangen rond het jaar 1800. Een soort Maria van der Hoeven, die de evolutietheorie nog niet begrijpt.
We lachten een tijdje geleden om Kamervoorzitster Anouchka van Miltenburg, die zei dat ze niet wist wat ICT was. Dat begrip is maar tien, twintig jaar oud. Van Raak negeert twee eeuwen wetenschap. Zulk obscurantisme is niet om te lachen.
