De transformatie van 12 Griekse goden

Volgens de Griekse mythologie woonden op de berg Olympus 12 goden, onder wie de oppergod Zeus, de liefdesgodin Aphrodite en de oorlogsgod Ares. Deze goden waren antropomorf, wat inhoudt dat ze op mensen leken in hun gedragingen en tekortkomingen. Daarbij veranderden ze in de loop van de tijd en onder invloed van andere culturen – zoals de Egyptische, Romeinse en islamitische – van verschijning en/of karakter.

Originele insteek

Over deze thematiek schreef Barbara Graziosi, een jonge hoogleraar klassieke talen aan de Universiteit van Durham, een degelijke monografie. Haar insteek is origineel, zoals te lezen is in het Woord vooraf:

“Sommige geschiedenissen van de klassieke beschaving accentueren de overeenkomsten tussen de Oudheid en de moderne tijd; anderen leggen de nadruk op de verschillen. Dit boek gooit het over een andere boeg: in plaats van te vergelijken, richt het zich op de transformatieprocessen. Het vertelt een veelkleurig, gevarieerd verhaal, met allerlei personages, plaatsen en ontmoetingen.” (9,10)

Deze belofte in het Woord vooraf maakt Graziosi gelukkig waar. In zes delen komen achtereenvolgens aan bod: het ontstaan van de mythologie in archaïsch Griekenland, de invloed van de Atheense democratie op de beeldvorming over goden, de impact van het hellenisme in Egypte, de ’transpositie’ (overbrenging) van Griekse goden door de Romeinen, invloed van de mythologie in christendom en islam en ten slotte de visie van renaissancedenkers op het Griekse godenstelsel.

Kerken en beelden

In het boek staat veel dat aardig is om te noemen. Ik beperk me hier tot datgene wat in hoofdstuk zes vermeld staat over het christendom ten tijde van Constantijn de Grote, de Romeinse keizer die het christendom tot staatsgodsdienst maakte. Deze keizer is vooral in de herinnering blijven voortleven als de bouwer van veel beroemd geworden kerken, zoals de Heilige Grafkerk in Jeruzalem en de voormalige kathedraal Hagia Sofia (tegenwoordig de moskee Aya Sofia) in Constantinopel, het huidige Istanbul. Ondanks zijn bouwkundig activisme liet Constantijn de heidense godenverering echter niet geheel los:

“Ondanks zijn omvangrijke investering in kerken zette hij, toen hij enkele jaren later Constantinopel stichtte, ook talloze standbeelden van de Olympische goden in de stad. Het opvallendste was een bronzen beeld van Apollo-de-zon, dat boven op een grote zuil op het forum stond en de keizer zelf voorstelde; volgens de legende was het uit Frygië geroofd. ook uit veel andere plaatsen en steden waren beroemde standbeelden overgebracht. voor het Senaatsgebouw plaatste Constantijn een beeld van Zeus (…) en een van Athena (…) wat Constantijns bedoeling met het invoeren van die standbeelden ook geweest mag zijn, de trend hield ook na zijn overlijden aan.” (181,182)

Menselijke eigenschappen

In de epiloog trekt Graziosi een aantal conclusies. een van die conclusies is dat de bewondering voor de klassieke tijd en prestaties van de Grieken op allerlei gebieden – bijvoorbeeld in de politiek, filosofie en op cultureel gebied – de transformatie en transpositie van de Griekse goden mogelijk maakte. juist het feit dat de goden menselijke eigenschappen hadden, zorgde ervoor dat de Griekse goden konden voortleven; ze konden in elke cultuur en tijd naar eigen believen worden aangepast.

Handig is de appendix achter in het boek. Hierin worden de twaalf Griekse goden kort toegelicht. Het boek bevat verder meerdere illustraties, voetnoten en een literatuurlijst en, ten slotte, een nuttig register.

Boek: De goden van de Olympus