Ondanks de onafwendbare Brexit is het toch nog altijd uitkijken naar een boek over onze gemeenschappelijke geschiedenis met Groot-Brittannië. Harry De Paepe, de laatste tijd in allerlei media opgevoerd als Engeland-kenner, schreef zijn ‘heel persoonlijke kijk op de geschiedenis’ neer in De twee kanten van het Kanaal.
Britannia, een Antwerpse ‘uitvinding’
Het Kanaal vormde in het verleden zelden een barrière. Heel wat ‘Lage Landers’ en Engelsen zijn dan ook langs beide zijden van het water bekend: Jacob van Artevelde, Margareta van York, William Tyndale, Lieven Bauwens, Wellington, Leopold I, Edith Cavell, … Naast die usual suspects is er ook plaats voor minder bekende personages. Zo maken we kennis met Jan (John) Crabbe, een Nederlandse piraat die tijdens de veertiende eeuw in Engelse en Schotse dienst de zee onveilig maakte. Ook Perkin Warbeck (Peterkin Werbecq) was een curieus figuur, in werkelijkheid een oplichter uit Doornik die eind vijftiende eeuw half Europa wijsmaakte dat hij de wettige troonopvolger was van koning Edward IV. Vrijwel onbekend is Levina Teerlinck, een vrouw die het tot hofschilder (royal paintrix) van Hendrik VIII schopte.
Amusant om weten is ook dat de allegorische figuur Britannia – hét oersymbool van de Britse maritieme macht – in feite afkomstig is van Antwerpenaar Jan (John) Roettiers. De Paepe staat ook uitgebreid stil bij Polydore De Keyser, wiens vader midden negentiende eeuw vanuit Dendermonde uitweek naar Londen om er onder meer eigenaar te worden van een van de chicste hotels in het centrum van de stad. Zoon Polydore schopte het in 1887 tot Lord Mayor (burgemeester van de City of London).
Vreemdelingenhaat
Het boek levert interessante passages over hoe ‘Vlamingen’ tijdens de middeleeuwen in Engeland het mikpunt werden van vreemdelingenhaat. Hun voorouders waren onder meer de krijgers die tijdens de elfde eeuw met Willem de Veroveraar het Kanaal waren overgestoken. Anderen waren lakenwevers die nadien door de Engelse koningen waren aangetrokken wegens hun technische vaardigheden. In tijden van schaarste waren die Vlaamse gemeenschappen steevast het slachtoffer van ware vervolgingen. Zo ventileerde de volkswoede zich tijdens de Peasants’ revolt in 1381 vooral tegen de ‘Flemings’. De verarmde Engelse boeren zagen de ‘Vlamingen’ immers als geprivilegieerde vreemdelingen en beschermelingen van de koning.
Ook tijdens daaropvolgende eeuwen waren ‘Flemish’ of ‘Dutch’ begrippen met een negatieve connotatie. Vlamingen, Brabanders, Hollanders, Walen … werden geassocieerd met lompe boeren, brassers, vloekers en godslasteraars. Dat beeld drong ook door tot in de literatuur. Zelfs Shakespeare ontsnapte er niet aan. In The Comedy of Errors, een kluchtig werk uit zijn vroege periode, vergelijken twee hoofdpersonages het lichaam van een meid met een landkaart. ‘Where stood Belgia, the Netherlands?’ vraagt de ene zich af, waarop de andere antwoordt: ‘Oh, sir, I didn’ look so low’…
Hield die mengeling van spot en aversie verband met een zekere afgunst tegenover de Nederlanden, die tot de zeventiende eeuw economisch en cultureel de evenknie waren van Engeland? Vergeet niet dat Rubens en Van Dyck heel wat opdrachten uitvoerden voor de Stuart-koningen. Hollandse en Brabantse agronomen trokken naar Engeland om het eiland nieuwe landbouwtechnieken zoals het vruchtwisselingsstelsel bij te brengen. De Engelsen maakten op die manier kennis met nieuwe gewassen: dutch clover, dutch lettuce, dutch parsley, dutch spinage, dutch watercress, …
De leuke weetjes en de kleurrijke beschrijvingen van historische personages en gebeurtenissen maken van De twee kanten van het Kanaal een onderhoudend boek, dat bij een ruim publiek wellicht in de smaak zal vallen. Tenminste, als men zich kan terugvinden in de wat jolige woordkeuze die we de laatste tijd wel in meer populaire geschiedenisboeken terugvinden. Zo wordt Karel de Kale een niet meer zo frisse vijftiger genoemd. Willem de Veroveraar is dan weer degene die zijn toekomstige vrouw bij haar vlechten van het paard sleurt en haar daarbij een paar klappen geeft.
Het Kanaal: verdelend en verbindend
Problematischer is wel dat het boek met zijn eigen onderwerp worstelt. Een focus op tot de verbeelding sprekende feiten en personen doet de aandacht wel al eens verzwakken voor wat er echt toe doet. Zo blijft de kerstening van onze gebieden vanuit de Britse eilanden tijdens de zevende en achtste eeuw onbesproken, nochtans een van de belangrijkste ontwikkelingen in de geschiedenis van de twee gebieden. Ook met de afbakening in tijd en ruimte loopt het fout. Nu eens hanteert de auteur het perspectief van het graafschap Vlaanderen, dan weer wordt dat uitgebreid tot de hele Nederlanden (inclusief het prinsbisdom Luik en Noord-Frankrijk). Langs Engelse zijde wordt dan weer inspiratie gezocht in Schotse, Welshe en zelfs even Amerikaanse voorbeelden.
Daarbij heeft het boek weinig oog voor de bredere historische context van de Lage Landen als schakel in het machtsspel van Engelsen, Fransen, Spanjaarden en Habsburgers. Tenslotte roept ook de chronologische afbakening vragen op. Het boek laat de contacten tussen twee zijden van het Kanaal beginnen met de Romeinse inval in Engeland. Waarom gaat men dan voorbij aan de Attrebaten, een ‘Belgische’ stam die al voordien in Zuid-Engeland voet aan wal had gezet? De twee kanten van het Kanaal sluit af met de Britse bijdrage tot de Eerste Wereldoorlog, alsof ons gemeenschappelijk verleden stopt in 1918…
Wie op zoek is naar verdiepend historisch werk, komt dus niet echt aan zijn trekken. Misschien kon de auteur inspiratie vinden in een boek uit 2016: The Channel: England, France and the Construction of a Maritime Border in the Eighteenth Century. Daarin leert Renaud Morieux ons dat Britten en vastelanders eeuwen geleden een totaal andere perceptie over het Kanaal creëerden. Voor Frankrijk gold La Manche als de noordelijke grens van het land. Britten zagen zichzelf als een maritieme natie waarbij The Channel helemaal deel uitmaakt van het territorium. De Britse buitengrens ligt met andere woorden op de Franse kust. Wie vandaag vanuit Calais aanschuift voor een trip naar Engeland, moet immers eerst voorbij de Britse paspoortcontrole op het continent. Morieux verdedigt ook de thesis dat de beruchte zeestraat vroeger en vandaag zowel verbindend als verdelend werkte. Ondanks de eeuwenlange politieke rivaliteit tussen Engeland en Frankrijk vielen de commerciële en culturele contacten tussen de kustbewoners nooit stil. Kooplieden omzeilden de politieke restricties, vissers bleven hun netten uitgooien, ideeën werden niet tegengehouden door het water… Het is een gedachte die in Brexit-tijden tot nadenken stemt.
Boek: De twee kanten van het Kanaal – Harry De Paepe
Bekijk dit boek bij:
