Duitsland, Amerika en de onbeperkte duikbotenoorlog

Er is vaak gesteld dat Duitsland een grote fout maakte toen het besloot de onbeperkte duikbootoorlog, na een betrekkelijke periode van inactiviteit, in te voeren. Men oordeelde dat Duitsland hierdoor de Verenigde Staten welhaast dwong om aan de zijde van de geallieerden aan de oorlog te gaan deelnemen en daardoor haar laatste kans om de oorlog nog met gunstig gevolg af te sluiten, verspeelde.

Er was veel te zeggen voor deze redenering maar ze werd wel ingegeven door “hindsight” en we dienen ons af te vragen of de Duitse beslissing tot invoering van de onbeperkte duikbootoorlog inderdaad zo kortzichtig was als wel is aangenomen.

Om dit te kunnen beoordelen moeten we terug gaan naar de situatie bij de geallieerden in 1914-1916 en naar die van februari 1917 toen de Duitsers hun fatale beslissing bekend maakten. Aan de inzet van duikboten was wel het een en ander vooraf gegaan.

Mijnenvelden

Tijdens het uitbreken van de oorlog in augustus legden Duitse oorlogsschepen een aantal mijnen voor de ingang van de belangrijkste Britse havens. In antwoord daarop legden de Britten mijnenvelden aan in “Het Kanaal” en de Noordzee. Verder begonnen de Britten met de uitvoering van hun al in 1907 opgestelde blokkadeplannen tegen Duitsland.(1) Zo’n blokkade was echter in strijd met het Internationale recht (2) en met name de neutrale landen protesteerden tegen deze Britse actie omdat ze daardoor in hun rechten werden aangetast. Vooral in Amerika wekte het aanhouden van Amerikaanse schepen door de Britse Marine grote beroering. De Britten argumenteerden echter dat, als gevolg van de door Duitsland gelegde mijnen, de Noordzee beschouwd moest worden als “militaire zone”. Elk schip dat deze zone naderde moest zich bij de Britse Navy melden voor visitatie en controle op contrabande.

Het Amerikaanse ministerie van buitenlandse Zaken verklaarde de Britse blokkade illegaal en in strijd met het Internationale Recht (3), maar de Britten trokken zich daar niet veel van aan.

Duitsland, dat door de blokkade zwaar getroffen werd, besloot nu over te gaan tot een tegenblokkade door de inzet van haar duikbootwapen. In eerste instantie hield men zich daarbij aan de zogenoemde “Cruiser Rules”. Deze “Cruiser Rules” dateerden al uit het jaar 1512 toen Hendrik VIII precieze instructies voor zijn marine opstelde. Die regelden het recht van oorlogsschepen om neutrale ongewapende koopvaarders aan te houden en te onderzoeken op contrabanden. Contrabanden konden in beslag worden genomen waarna men het neutrale schip weer moest laten gaan. Bleek het aangehouden schip een vijandelijke koopvaarder te zijn, dan beschouwde men bemanning en passagiers als gevangenen en schip met lading als “prijs” die, indien daartoe gerede aanleiding bestond, vernietigd mochten worden.

Nadrukkelijk werd daarbij bepaald dat deze regels, waarbij de bemanning en passagiers geen letsel mocht worden toegebracht, uitsluitend van kracht waren voor ongewapende koopvaardijschepen die zich niet tegen aanhouding verzetten noch vijandelijke acties tegen het aanhoudende schip ondernamen. Deden ze dat wel, dan werden hun gezagvoerders, officieren en bemanningen beschouwd als “franc tireur”, met alle legale gevolgen van dien. (4)

Gedurende de daarop volgende eeuwen werden deze regels “gewoonterecht’ en door bijna alle zeervarende naties erkend en opgevolgd en bij het uitbreken van de oorlog in 1914 hield ook de Duitse marine zich hier aan.

Het waren echter de Britten die het gebruik van de Cruiser Rules als eerste over boord zetten.

Winston Churchill, die het gevaar van het Duitse onderzeebootwapen voor Groot Brittannie met vooruitziende blik, terecht zeer zwaar inschatte, gaf opdracht Britse koopvaardijschepen te bewapenen en zich tegen aanhouding van Duitse onderzeeboten te verdedigen. Op 10 en 25 februari 1915 vaardigde hij strikt geheime orders uit waarin gezagvoerders van Britse koopvaardijschepen instructies ontvingen welke betrekking hadden op de houding van de Britse koopvaardijvloot in oorlogstijd.

De belangrijkste hiervan waren (5):

1. All British ships to paint out their names and port of registry and when in British waters, to fly the flag of a neutral power.
2. British naval vessels are ordered to treat the crews of captured U-boats as “felons” and not accord them the status of prisoners of war.
3. Survivors should be taken prisoner or shot, whichever is the most convenient.
4. In all actions, white flags should be fired upon with promptitude.
5. Captains are ordered to immediate engage the enemy, either with their armament, if they possess it, or by ramming if the do not. Any master who surrenders his ship will be prosecuted.

‘Cruiser Rules’ overboord

Met deze bevelen had een Britse koopvaardijkapitein derhalve de keuze tussen een actie als franc-tireur, dus het aanvallen van een militair object door een burger met de daaraan verbonden internationaal aanvaarde consequenties (maximaal de doodstraf), of in eigen land te worden veroordeeld wegens lafheid in het gezicht der vijand (eveneens maximaal de doodstraf). Voorwaar, geen plezierige positie.

Churchill gaf de volgende verklaring voor deze orders:

“The first British countermove, made on my responsibility, was to deter the Germans from surface attack. The submerged U-boat had to rely increasingly on underwater attack and thus run the greater risk of mistaking neutral for British ships and of drowning neutral crews and thus embroiling Germany with other great powers” (6)

Het is duidelijk dat Churchill zich met het uitvaardigen van deze orders niets meer gelegen liet liggen aan de Cruiser Rules en de Britse beschuldiging dat Duitsland deze regels overtrad en op barbaarse wijze onschuldige koopvaardijschepen onverwacht en zonder waarschuwing torpedeerde waarbij de bemanning op gruwelijke wijze het leven verloor, doet in dit verband toch wel wat bizar aan.

Wat was de werkelijke situatie?

Toen eind 1914 de Britse regering de Noordzee als eerste tot verboden gebied verklaarde, werd dit algemeen beschouwd als een schending van het Internationale recht (7). Voor Duitsland betekende deze blokkade een ernstige bedreiging en men begon dat al snel aan den lijve te ondervinden door een toenemende schaarste van voedsel en grondstoffen.

De situatie was uiteraard onderwerp van gesprek in de Rijksdag en bij de Admiraliteit. Toen men in februari 1915 aan boord van de aangehouden Britse Koopvaarder “Ben Chruagan” van de BEN-Line, een volledig afschrift vond van Churchill’s orders om U-boten te rammen en de “neutrale” vlag te voeren adviseerde admiraal Von Pohl, chef van de marinestaf, de Cruiser Rules eveneens op te geven en de onbeperkte U-boot oorlog te beginnen.

Zo’n antwoord op de Britse maatregel werd overigens in Britse marinekringen wel verwacht. Admiraal Sir Percy Scott schreef op 16 juli 1914 in “The London Times” dat zo’n Duitse reactie volstrekt legaal zou zijn en ook de Franse Chef-Staf van de Middellandse Zeevloot verklaarde later dat de Duitsers legaal handelden toen ze hun beslissing inzake de U-boot oorlogvoering bekend maakten (8). Admiraal Tirpitz echter weigerde in eerste instantie dit advies op te volgen omdat hij niet zeker was van de wettigheid van zo’n maatregel en hij vreesde dat dit Duitsland alleen maar meer problemen zou geven met de neutrale landen. Von Pohl wees er op dat het toenemende gebruik van de neutrale vlag door de Britten zeker ook tot problemen zou leiden en hij stelde voor om bepaalde gebieden rond de Britse en Ierse kusten tot “oorlogsgebied” te verklaren. Tirpittz ging met dit voorstel akkoord en op 5 februari 1915 werd een besluit hiertoe door de Duitse keizer ondertekend.

Om neutrale schepen de gelegenheid te geven zich op de nieuwe situatie voor te bereiden werd besloten de maatregel pas op 18 februari effectief te laten worden. De neutrale landen werden per speciaal memorandum ingelicht. In dit memorandum werd nog eens verduidelijkt dat:

“…even neutral ships are exposed to danger in the war zone as in the view of the misuse of neutral flags ordered on January 31st, by the British Government and of the accidents of naval war, mistakes will not always be avoided and they may struck by attacks directed at enemy ships.” (9)

Amerikaans protest

President Wilson wilde onmiddellijk tegen deze Duitse opstelling protesteren maar het ministerie van Buitenlandse Zaken zond hem een nota waarin gezegd werd dat: ”the advisability of any protest at all, was open to question” (10), omdat de Duitse maatregel een logisch gevolg was van de illegale Britse blokkade. Eind februari echter besloot de president toch een fel protest naar Duitsland te doen uitgaan.

Daarmee plaatste hij zich toch wel in een zonderlinge positie. Het was Groot-Brittannië dat de internationale wetten schond en de “Cruiser Rules” eenzijdig overboord zette maar de president liet zich door zijn emoties leiden en vergat dat de verenigde Staten als neutrale natie ook de plicht hadden zich neutraal op te stellen. Daar was, in dit geval, echter geen sprake van.

In feite kwam het er op neer dat Groot-Brittannië eenzijdig en illegaal, de vrije vaart op internationale wateren door neutrale schepen, verhinderde. Het is in dit verband verbazingwekkend dat Amerika zich daar niet met hand en tand tegen verzette en zich slechts beperkte tot het zenden van enkele protestnota’s die door de Britten zonder veel moeite opzij werden gelegd. De Amerikaanse houding bewees dat ze haar neutraliteitsverplichtingen toen al niet al te nauw nam.

De vraag is nu, of het afkondigen van de onbeperkte duikbootoorlog inderdaad een blunder van de eerste orde was omdat daardoor Amerika in de oorlog zou zijn gekomen, hetgeen de uiteindelijke ondergang van Duitsland betekende. De meeste historici beantwoorden deze vraag met grote beslistheid bevestigend.

Anti-Duitse stemming

Het kan niet ontkend worden dat de duikbootoorlog heeft meegewerkt aan het veranderen van de sfeer in Amerika. Was de bevolking tot dan toe vrij onverschillig en in z’n algemeenheid zeker niet anti-Duits, na het torpederen van de Lusitania op 7 mei 1915, waarbij ruim 1200 passagiers verdronken waaronder een aantal Amerikaanse staatsburgers, sloeg die stemming ten nadele van Duitsland om.

Die stemming onder het Amerikaanse volk was overigens eind 1914 begin 1915 eerder anti-Brits dan anti-Duits, vooral nadat de Britten in het najaar van 1914 begonnen waren met het aanhouden van neutrale- dus ook Amerikaanse schepen om de eindbestemming van hun lading te controleren. Alle lading met bestemming Duitsland werd geconfisqueerd, dit tot grote woede van met name industriële en handelskringen die daar fel tegen protesteerden.

De Amerikaanse president zond, zoals we hebben gezien, ondanks het negatieve advies van zijn minister van Buitenlandse Zaken, een fel protest naar de Duitse regering waarin gezegd werden dat de Verenigde Staten het niet zouden accepteren als door deze maatregel Amerikaanse levens verloren zouden gaan. Duitsland antwoordde echter dat ze bereid was de maatregel in te trekken als Amerika stopte met het leveren van oorlogsmateriaal aan Groot-Brittannië (dat gebeurde al vanaf het begin van de oorlog en in grote hoeveelheden) en niet alleen aan de geallieerden, maar ook aan Duitsland ruwe grondstoffen zou leveren. Ze vroeg dus een gelijke behandeling waarop Amerika het antwoord schuldig bleef.

De Lusitania

Intussen werd, op 7 mei 1915, het Britse passagiersschip Lusitania door een Duitse duikboot getorpedeerd. Daarbij kwamen 128 Amerikanen om het leven. Opnieuw protesteerde Amerika fel maar Duitsland verklaarde dat de Lusitania contrabande (oorlogsmateriaal) vervoerde naar Groot-Brittannië en alhoewel de Britten dit ontkenden is later de juistheid van de Duitse bewering wel degelijk aangetoond.(11)

Na de torpedering van de Lusitania begonnen de Britten grote druk op Amerika uit te oefenen. Ze schreven dat Amerika zich nu niet langer van interventie kon onthouden en een keuze moest maken tussen “geciviliseerde” en “ongeciviliseerde” oorlogvoering waarbij ze de wijze waarop Duitsland oorlog voerde uiteraard als ongeciviliseerd beschouwden. (12)

De Amerikaanse president liet zich door het Lusitania-drama echter niet beïnvloeden en het bleef bij een officieel protest, tot grote teleurstelling van de Britten. De Amerikanen probeerden de Britten zelfs te bewegen hun koopvaardijschepen niet meer te bewapenen in ruil waarvoor de Duitsers dan geen schepen meer zonder waarschuwing zouden mogen torpederen. Duitsland ging onmiddellijk akkoord met dit voorstel dat, ware het ook door de geallieerden aanvaard, zeker een gunstige invloed zou hebben gehad op de kansen op vrede. Groot-Brittannië echter verwierp het voorstel met kracht en wilde er niets van weten. (13) De bemiddelingspoging liep dan ook op niets uit.

De Sussex-crisis: hoe de Duitse politieke partijen tot een oordeel over het invoeren van de onbeperkte duikbootoorlog kwamen

De discussie over de Lusiania was nog steeds gaande toen, op 24 maart 1916, een Duitse U-boot weer een passagiersschip, de Sussex, torpedeerde. Ook nu weer kwamen daarbij Amerikaanse staatsburgers om het leven. Amerika dreigde nu de diplomatieke betrekkingen met Duitsland te verbreken als dit land niet onmiddellijk het torpederen van schepen zonder die vooraf te waarschuwen, zou beëindigen (14). In Duitse politieke kringen werd het Amerikaanse dreigement onderwerp van een heftige discussie. De tegenstanders van de onbeperkte duikbootoorlog onder leiding va de Rijkskanselier von Bethmann Hollweg, waren bevreesd dat een negatieve reactie er voor zou zorgen dat Amerika zich aan de zijde van de geallieerden zou scharen en aan de oorlog zou gaan deelnemen. Het was niet zo zeer de militaire macht van de Verenigde Staten waar men bevreesd voor was maar, zo stelde Bethmann Hollweg, “ze gaan dan de gehele oorlog financieren en ook na de oorlog hebben we ze dan als tegenstander”. De Rijkskanselier kreeg in die gedachte steun van enkele belangrijke medestanders.

Generaal Falkenhayn was het in eerste instantie volstrekt met hem eens en ook hij wees de admiraliteitsplannen af. Belangrijker nog was de politieke steun van Erzberger. Erzberger, leider van de democratische vleugel van de Katholieke Centrum Partij zou in 1917 aan het hoofd staan van een beweging binnen de politiek, die een “vrede door overleg” voorstond. In 1918 was hij de man die namens Duitsland het wapenstilstandsverdrag ondertekende. Deze nu, was wantrouwend geworden ten opzichte van de verklaringen van het Duitse Opperbevel en de Admiraliteit.

Tirpitz had hem verzekerd dat zijn duikboten Engeland binnen zes weken op de knieën konden krijgen. Direct daarna vernam hij van admiraal Holtzendorff echter dat dit minstens zes maanden zou duren. Toen hij ook nog merkte dat Duitsland absoluut onvoldoende duikboten had om een blokkade van Engeland efficiënt te kunnen uitvoeren, was voor hem de maat vol en begon hij zich te verzetten tegen de plannen van de Admiraliteit. Als alternatief pleitte Erzberger voor een blokkade van Britse kolenhavens waardoor Frankrijk en Italië zouden worden beroofd van de aanvoer van deze noodzakelijke brandstof en daardoor de strijd zouden moeten opgeven. De Marine echter wees deze theorie als onpraktisch van de hand en bleef eisen dat Duitsland het duikbootwapen zou inzetten. (15)

Er openbaarden zich nu twee stromingen in de Duitse politiek, de Centrum Partij van Erzberger, de Links Liberalen en de Socialistische Arbeiders Partij die tegen het invoeren van de onbeperkte duikbootoorlog waren en de Conservatieven en Nationaal Liberalen die er vóór waren. De Socialistische Arbeiders Partij was niet alleen op praktische maar vooral ook op volkenrechtelijke gronden tegen de duikbootoorlog. Ze was van mening dat:

“Die rucksichtlose U-bootkrieg, also die warnunglose Torpedierung von Handelschiffen und Passagierdampfer gegnerischer und neutralen Staaten darf unter keine Umstanden zur Auswendung gebracht werden. Die Beendigung des krieges ist auf dem Wege der Verstandigung herbeizufuhren”. (16)

Eind maart 1916 vergaderde de Rijksdag weer over de kwestie. Bethmann Hollweg stelde nu de vraag of de voordelen van het invoeren van de onbeperkte duikbootoorlog zouden opwegen tegen het feit van Amerikaanse intrede in de oorlog aan de kant van de geallieerden. Hij gaf zelf het antwoord. Neen, zo vond hij en hij gebruikte alle argumenten die hij maar vinden kon om zijn toehoorders te overtuigen. Nog stond een meerderheid van politieke partijen achter hem maar de oppositie werd wel steeds sterker. (17)

Boetekleed

Als reactie op de scherpe nota van Amerika inzake de torpedering van de Sussex en gesteund door de politieke meningsvorming over de duikbootoorlog in de Rijksdag, trok de Duitse regering nu het boetekleed aan. Ze beloofde geen koopvaardijschepen meer te zullen torpederen zonder vooraf te waarschuwen en boden aan schadevergoeding te betalen. Wel stelde ze een voorwaarde. Van Amerika werd gevraagd druk uit te oefenen op de geallieerden om de voedselblokkade van Duitsland op te heffen omdat die in strijd was met het volkerenrecht. Door aan de Amerikaanse eis te voldoen en de onbeperkte duikbootoorlog te beëindigen, kwam Duitsland in een negatieve positie
ten opzichte van de geallieerden te staan en daar diende, volgens de Duitse antwoordnota, een eind aan te komen.

De Amerikanen zagen in de Duitse belofte een diplomatieke overwinning en daarmede was de ergste koude even uit de lucht en de opwinding aldaar over deze gebeurtenis ebde dan ook langzaam maar zeker wat naar de achtergrond. De Amerikaanse bevolking was ook nog steeds niet echt geïnteresseerd in de oorlog.

De Britse ambassadeur in Washington schreef op 17 september 1916 teleurgesteld naar Londen dat men zich daar niet te veel illusies moest maken omdat de meerderheid van de Amerikanen alleen maar geïnteresseerd was in geld en niet in oorlog. (18)

Ook de Amerikaanse president maakte van deze wetenschap gebruik. De verkiezingen naderden en hij stelde zich herkiesbaar onder de slogan “he kept us out of war”. Dat betekende dat hij er op dat moment uiteraard niet echt geïnteresseerd in was om Amerika in de oorlog te brengen en hij deed er alles aan om zijn herverkiezing zeker te stellen en met succes, want op 7 november 1916, werd hij voor de tweede maal tot president van de Verenigde Staten gekozen.

Op drie en vier mei 1916 belegde Bethmann een vergadering op het Grote Hoofdkwartier om over de invoering van de onbeperkte duikbootoorlog te praten. Hij had hierbij bewust Tirpitz niet uitgenodigd en slaagde er in de beslissing tot invoering van diens plannen voorlopig uit te stellen. Tirpitz voelde zich uiteraard gepasseerd en diende zijn ontslag in hetgeen door de keizer met tegenzin werd aanvaard.

Het ontslag van Tirpitz en het feit dat Bethmann Hollweg er wederom in was geslaagd een beslissing te voorkomen, veroorzaakte grote opwinding en in de pers verschenen nu anti-Bethmann artikelen waarin hem werd verweten wankelmoedig te zijn en aan de leiband van Amerika te lopen.

Inmiddels waren de Duitsers tot de conclusie gekomen dat een doorbraak aan het Westelijk Front vooralsnog niet mogelijk was. De strijd te Verdun en aan de Somme had dit hen duidelijk gemaakt en ze zochten nu naar een mogelijkheid om de geallieerden op een andere manier op de knieën te dwingen. Het gevolg was dat het wapen van de “onbeperkte duikbootoorlog” weer volop in de belangstelling kwam.

Nu veranderde generaal Falkenhayn zijn mening over de invoering van het duikbootwapen en daarmee raakte Bethmann Hollweg natuurlijk een belangrijke medestander kwijt. Hij besefte dat het voor keizer Wilhelm nu wel erg moeilijk werd om niet toe te geven aan de niet aflatende druk van militaire zijde om zijn toestemming te geven.

De Duitse admiraliteit had nieuwe berekeningen gemaakt waaruit bleek dat als men er in slaagde minimaal 600.000 ton geallieerde scheepsruimte per maand tot zinken te brengen, die binnen 5 à 6 maanden om vrede moesten vragen. Dat was ook dringend noodzakelijk want men was tot de overtuiging gekomen dat een overwinning te land voorlopig niet meer tot de mogelijkheden behoorde, zeker niet zolang de geallieerden de zeeën bleven beheersen. De Duitse reserves in mankracht en materiaal raakten uitgeput en men vreesde dat men de oorlog niet lang meer zou kunnen volhouden. Er moest dus iets gebeuren dat de “entscheidung” zou brengen en wel zo snel mogelijk.

Nog steeds verzette Bethmann Hollweg zich echter fel. Na het mislukken van de campagne bij Verdun en de intrede van Roemenië in de oorlog, drong hij bij de keizer aan op het ontslag van Falkenhayn. Daarmee hoopte hij zich van een tegenstander te kunnen ontdoen. Ook nu weer werd aan zijn verzoek voldaan en tot opvolgers werden von Hindenburg en Ludendorff benoemd. Bethmann Hollweg had daar op aangedrongen omdat Hindenburg hem had verzekerd vooralsnog tegen de invoering van het duikbootwapen te zijn. Als voornaamste reden gaf hij op dat hij vreesde dat dit Amerika in de oorlog zou brengen met als gevolg dat dan waarschijnlijk ook neutrale landen zoals Nederland en Denemarken, zich in de strijd zouden gaan mengen. Aangezien hij al moeite had om voldoende Duitse troepen bijeen te krijgen voor de strijd tegen Roemenië, voelde hij er niets voor nog meer vijanden het hoofd te moeten bieden. (19)

Nieuwe problemen

Al spoedig doemden er echter nieuwe moeilijkheden voor Bethmann Hollweg op. Admiraal Scheer had na de slag bij Jutland gerapporteerd dat de Duitse vloot nu wel als overwinnaar uit de strijd was gekomen maar dat dit niet betekende dat Duitsland de Britse blokkade ooit zou kunnen doorbreken. Hij adviseerde om daartoe het duikbootwapen met kracht in te zetten. Hij verklaarde verder dat het argument van de politiek dat er te weinig duikboten zouden zijn om tot een effectieve blokkade van Engeland over te gaan, niet meer gold omdat Duitsland inmiddels over voldoende en krachtige duikboten beschikte om tot effectieve actie over te gaan.

Daarmee sloeg hij het voornaamste argument van de Rijkskanselier uit diens handen. (20) Bethmann Hollweg verzette zich echter nog steeds tegen druk die op hem werd uitgeoefend zijn. In de pers werd nu een ware hetze tegen hem gevoerd en steeds meer politieke partijen verlieten hun eerdere standpunt en lieten hem in de kou staan.

Tenslotte verklaarde Bethmann Hollweg zijn tegenstand te zullen opgeven als het opperbevel hem er van overtuigde dat de invoering van de onbeperkte duikbootoorlog noodzakelijk was. In stilte rekende hij daarbij op de mededeling van Hindenburg, die hem tijdens een conferentie eind augustus nog verzekerd had, tegen invoering te zijn.

Ook in de Rijksdag werd hij nu fel aangevallen. Men redeneerde dat Duitsland nu voldoende duikboten had om een efficiënte blokkade uit te voeren en ook wees men op het feit dat Amerika op geen enkele manier voldaan had aan de in de Sussex nota gestelde conditie dat ze druk moest uitoefenen op de geallieerden om de eenzijdige voedselblokkade door Groot-Brittannië op te heffen. Tenslotte wees men er op dat ook de oorlogssituatie verslechterde en dat zijn aarzelen Duitsland beroofde van het enige wapen waarmee ze de oorlog snel zou kunnen beëindigen. Het waren argumenten die, gezien de situatie aan het front, nog maar moeilijk waren tegen te spreken.

Onbeperkte duikbootoorlog

De slag voor Bethmann Hollweg kwam op 9 januari 1917. Tijdens een bespreking op het Grote Hoofdkwartier te Spa, verklaarde Hindenburg dat hij geen mogelijkheden meer zag tot een snelle doorbraak aan het front. De oorlog ging te lang duren en hij deelde de Rijkskanselier mee dat het Opperbevel tot de conclusie gekomen was dat de enige manier om nog tot een voor Duitsland gunstige vrede te komen, de inzet van het wapen van de onbeperkte duikbootoorlog zou zijn. Er restte Bethmann Hollweg nu geen andere mogelijkheid dan om zijn verzet op te geven. (21) Op 1 februari 1917 kondigde Duitsland in een nota aan dat ze de “Sussex belofte” niet meer kon honoreren en zou overgaan tot het invoeren van de onbeperkte duikbootoorlog. Ze zou, met onmiddellijke ingang, het vervoer van grondstoffen en ander materiaal van en naar Engeland, Frankrijk, Italië en het oostelijk deel van de Middellandse Zee met alle middelen trachten te voorkomen. (22)

De bewering dat de Duitsers de reactie van Amerika op hun beslissing hebben onderschat is maar ten dele juist. De Duitse Rijksdag had de mogelijkheid dat door dit besluit Amerika in de oorlog betrokken zou raken, wel degelijk ingecalculeerd. (23) Na lang beraad, (over het al dan niet uitroepen van de onbeperkte duikbootoorlog werd ruim twee jaar tussen de regering, politieke partijen en de militairen gediscussieerd) was men echter tot de overtuiging gekomen dat Amerika niet alleen niet neutraal meer was maar ook zonder de duikbootproblematiek hoogst waarschijnlijk toch wel bij de oorlog betrokken zou raken, Ook schatte men in dat de Verenigde Staten niet in staat zouden zijn, in de zes maanden die men dacht nodig te hebben om de Britten uit te schakelen, tussenbeide te komen omdat de Amerikaanse strijdkrachten daar totaal niet op berekend waren. Ze zouden, zo was men van mening, zeker een vol jaar nodig hebben om tot enig effectief ingrijpen in staat te zijn. (achteraf bleek men daarin gelijk te hebben) Men ging er van uit dat de oorlog dan echter al lang zou zijn afgelopen en dat de geallieerden dan al om vrede gevraagd zouden hebben. Mocht dat niet het geval zijn, dan nog was er geen direct gevaar want er zou dan in elk geval onvoldoende scheepsruimte zijn overgebleven om eventueel Amerikaanse troepen naar het vaste land te vervoeren (hetgeen, zoals we nu achteraf weten, een misrekening bleek te zijn).

Om Amerika echter niet al te veel voor het hoofd te stoten schreef de Duitse ambassadeur een brief waarin hij suggereerde dat een op deze wijze te bereiken vrede er een zou zijn in de geest van het “peace without victory plan” van de Amerikaanse president dat deze in januari had gepresenteerd.

Uiteindelijk was de Duitse gedachtegang niet geheel onlogisch. De Amerikaanse strijdkrachten waren op dat moment zeker nog niet indrukwekkend en de opbouw daarvan zou, zo berekende men, minstens een jaar of meer duren. Militair gezien was Amerika nog geen machtsfactor van belang al was ze dat potentieel en financieel natuurlijk wel, zoals Bethmann Hollweg ook steeds had benadrukt.

Wat overigens opvalt is dat het tenslotte niet de militairen, maar de politici waren die het groene licht voor de invoering van de onbeperkte duikbootoorlog gaven. De militairen drongen daar wel steeds op aan maar het waren uiteindelijk de politieke partijen die zich vóór de invoering uitspraken en het was de Rijkskanselier die, zij het onder grote politieke druk, zichzelf had gecompromitteerd toen hij verklaarde zijn beslissing te zullen laten afhangen van het opperbevel. Ook opvallend is de rol van keizer Wilhelm ll die in deze kwestie zijn kanselier tot het laatste heeft gesteund. Tegen zware druk van zijn militaire adviseurs in, bleef hij loyaal achter het beleid van zijn kanselier staan. Zijn uiteindelijke toestemming om tot invoering van de onbeperkte duikbootoorlog over te gaan werd pas gegeven nadat de Rijkskanselier, de regering en de politieke partijen zich daarover hadden uitgesproken en daarmee akkoord waren gegaan.

Direct na de nota waarin Duitsland de invoering van de onbeperkte duikbootoorlog aankondigde werd er grote druk op de Amerikaanse president uitgeoefend om nu daadwerkelijk actie te ondernemen. Om daar aan tegemoet te komen kondigde hij op 3 februari 1917 het verbreken van de diplomatieke betrekkingen met Duitsland aan maar een definitieve oorlogsverklaring hield hij echter nog steeds tegen.

Het Zimmermann-telegram

Dat zou echter al gauw anders worden. De Britten waren er in geslaagd een geheim telegram van de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Zimmermann aan de Duitse ambassadeur in Mexico te onderscheppen en te decoderen. In dit telegram droeg de minister de ambassadeur op de Mexicaanse president te informeren over de aanstaande onbeperkte duikbootoorlog en de verwachting dat de geallieerden daarbij binnen zes maanden verslagen zouden zijn. Als dit Amerika in de oorlog zou brengen, bood Duitsland, in ruil voor een bondgenootschap tegen Amerika en deelname aan de oorlog, Mexico financiële steun en later teruggave aan van de door de Amerikanen in bezit genomen gebieden in New Mexico, Texas en Arizona. Het is duidelijk dat de Britten met dit telegram een potentiële bom in handen hadden gekregen en niet zouden aarzelen die tot ontploffing te brengen. Ze haastten zich dan ook een en ander aan de Amerikaanse regering door te spelen en dit was de bekende druppel die de emmer deed overlopen.

Amerikaanse oorlogsverklaring

Als er al sprake is geweest van een grote blunder dan was het wel dit telegram van de Duitse minister van Buitenlandse Zaken aan zijn ambassadeur in Mexico en het was deze blunder die de Amerikaanse president het wapen in de hand gaf om het Amerikaanse volk achter zich te krijgen en Amerika in de oorlog te betrekken.

Op 28 februari publiceerde de Amerikaanse pers de inhoud van het telegram met als gevolg dat het Amerikaanse volk zich nu in z’n geheel vóór oorlog uitsprak. Nog wachtte president Wilson met het sturen van een oorlogsverklaring, maar nadat op 19 maart, binnen 24 uur, wederom drie schepen getorpedeerd werden waarbij vijftien Amerikanen het leven verloren, eiste het volk maatregelen en een oorlogsverklaring kon dan ook niet langer uitblijven. (24)

Op 2 april 1917 hield de president een speech voor het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden waarin hij Duitsland de oorlog verklaarde en actieve Amerikaanse deelname aan de oorlog aan de zijde van de geallieerden aankondigde. Zo werd een nieuw hoofdstuk aan het drama van de Eerste Wereldoorlog toegevoegd.

Hoe neutraal was Amerika?

Ogenschijnlijk heeft president Wilson zich steeds tot het uiterste verzet en alles geprobeerd om Amerika buiten de oorlog te houden. Onder dat odium ging hij ook de verkiezingen van 1916 in, “he kept us out of war” was de leuze.

De werkelijkheid was echter toch wel wat anders en achteraf is wel gebleken dat Wilson Amerika wel degelijk in de oorlog wilde brengen en wel op een moment dat het Amerikaanse volk daar rijp voor zou zijn. Hij deed er dan ook alles aan het volk op die dag voor te bereiden.

Amerika was al vanaf het begin niet neutraal geweest. Niet alleen stonden de autoriteiten toe dat geallieerde gewapende koopvaarders haar havens in en uitvoeren, al snel leverde de Amerikaanse industrie grote hoeveelheden oorlogsmateriaal aan de geallieerden, daartoe in staat gesteld door enorme speciaal door de staat daarvoor verstrekte leningen. De Amerikaanse economie leefde op door de enorme wapenhandel en de export naar Europa steeg van vijfhonderd miljoen in 1914 naar maar liefst drie en een half miljard in 1917. Toen Amerika aan de oorlog ging deelnemen bedroegen de leningen aan de geallieerden reeds ruim twee miljard. (25) Onmiddellijk na het uitbreken van de oorlog in augustus 1914 accepteerde de Amerikaanse firma Betlehem Steel grote wapenorders van de geallieerden. Uit Frankrijk kreeg men een order voor de productie van kanonnen en granaten en gelijksoortige orders kwamen uit Groot-Brittannië. In oktober van dat zelfde jaar bracht de directeur van Betlehem Steel een bezoek aan Kitchener en lord Fisher van de admiraliteit. Daar werd afgesproken dat de Amerikanen in het grootste geheim, twintig onderzeeboten van het type “H” tegen een prijs die twee keer zo hoog lag als de normale prijs, voor Engeland zouden bouwen met een levertijd van maximaal zes maanden per boot. Het behoeft geen betoog dat de bouw van deze onderzeeboten in flagrante strijd was met de Amerikaanse en internationale wetten en de Amerikaanse regering kon de opdracht dan ook niet goedkeuren. Bethlehem Steel ontdook dit probleem echter door het opzetten van productiefaciliteiten in Canada waarbij de onderzeeboten in onderdelen in Amerika werden geproduceerd om dan in Canada tot een geheel te worden samengesteld. In 1915 waren de schepen gereed en konden ze de Canadese werven verlaten. (26)

Duitsland, dat geen toegang kreeg tot deze financiële en materiële mogelijkheden protesteerde natuurlijk heftig maar zonder enig resultaat. Het feit echter dat de Amerikanen door hun leningen en leveranties hun neutraliteit duidelijk hadden opgegeven en de geallieerden al op alle mogelijke manieren openlijk steunden bij de blokkade van Duitsland, was natuurlijk duidelijk in strijd met de internationale wetgeving, en leverde verder een van de elementen die de Duitsers deed besluiten uiteindelijk tot hun onbeperkte duikbootoorlog over te gaan. Voor hen was er, in theorie althans, al lang sprake van een feitelijke oorlogstoestand tussen beide landen. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Bryan, had hier ook voor gewaarschuwd. Op 23 april 1915, toen de president een scherpe nota aan Duitsland wilde verzenden waarin hij dat land verantwoordelijk stelde voor het verlies van Amerikaanse levens als gevolg van Duitse duikbootactiviteiten, stuurde hij een memorandum aan de president waarin hij onder meer schreef dat het toch wel erg hypocriet was om de Duitsers te veroordelen voor hun duikbootacties, zonder tegelijkertijd ook de onwettige acties van de geallieerden te bekritiseren. Over de Duitse duikbootoorlog schreef hij:

“Als we aan de ene kant het recht van onderzeeërs moeten aanvaarden om koopvaardijschepen aan te vallen maar zo’n aanval dan tegelijkertijd veroordelen als inhumaan en onmenselijk, waarom veroordelen we dan niet de Britse blokkade van Duitsland die voorkomt dat de burgerbevolking voldoende voedsel ontvangt. Wij hebben de Britten voorgesteld om voedsel voor de burger bevolking in Duitsland toe te laten in ruil voor het niet langer onverwacht en zonder waarschuwing torpederen van koopvaardijschepen. Duitsland verklaarde zich bereid hierover te discussiëren maar de Britten weigerden daarover te praten. Het is duidelijk dat we niet neutraal zijn in onze houding tegenover Duitsland en dit zal men ook veroordelen. We dienen niet te vergeten dat Duitsland ons tijdig gewaarschuwd heeft over haar intentie om de duikbootoorlog weer te hervatten Als Amerikaanse burgers vrijwillig het risico willen nemen om aan boord van schepen te gaan die zich in oorlogsgebied begeven, is dat m.i gelijk aan het risico dat burgers lopen die besluiten om uit vrije wil in een oorlogvoerend land te blijven wonen. Men kan zo’n land dan toch moeilijk verantwoordelijk stellen als zulke burgers schade oplopen of gewond raken. Het Amerikaanse volk zal er moeite mee hebben als ons land om die reden in een oorlog wordt betrokken terwijl dat met enige voorzichtigheid voorkomen kan worden. Men kan het Duitsland niet kwalijk nemen als het ons verwijt dat we wapenen en munitie aan de geallieerden verkopen terwijl dat een neutraal land niet is toegestaan”. (27)

Bryan waarschuwde ook dat deze houding wel tot een crisis moest leiden en adviseerde de president de oorlogvoerenden op te roepen om tot vredesonderhandelingen te komen. Toen zijn waarschuwingen niet hielpen en de president besloot om de nota toch te verzenden, nam Bryan uit protest daartegen zijn ontslag. (28) Hij zou worden opgevolgd door zijn assistent, Robert Lansing.

Bracht de onbeperkte duikbootoorlog Amerika in het conflict?

De vraag of het instellen van de onbeperkte duikbootoorlog de reden is geweest voor Amerikaanse deelname aan de oorlog kan zeker niet met een volmondig “ja” beantwoord worden. Ontegenzeggelijk heeft een en ander natuurlijk wel aan het nemen van de uiteindelijke beslissing meegewerkt zoals ook het Zimmermann telegram daarop, een feitelijk nog grotere en belangrijkere, invloed heeft uitgeoefend.

Maar toch moet worden aangenomen dat ook zonder de onbeperkte duikbootoorlog, Amerika uiteindelijk aan de oorlog zou zijn gaan deelnemen. In feite had de president daartoe al geruime tijd eerder besloten. De duikbootkwestie en het Zimmermann-telegram waren aanleidingen, maar zeker niet de oorzaak van zijn beslissing. Een aantal gebeurtenissen geven tot deze stelling aanleiding:

De stelling dat het Duitse besluit om de onbeperkte duikbootoorlog te beginnen de reden was dat Amerika aan de zijde van de geallieerden in april 1917 aan de oorlog ging deelnemen, staat dan ook zeker voor discussie open.

Dat besluit gaf de Amerikanen wel een voorwendsel maar de werkelijke reden lag dieper en was veel gecompliceerder. Tot Amerika’s deelname aan de oorlog werd in principe al besloten nog vóór dat de duikbootkwestie haar steentje aan die besluitvorming ging bijdragen zoals ook wel bleek uit het “House-Grey memorandum van februari 1916 en de besprekingen die al eind 1915 en in 1916 tussen de geallieerden en de persoonlijke vertegenwoordiger van president Wilson werden gevoerd.
Toen werd al duidelijk dat Amerika haar neutraliteit in feite al had opgegeven.

Toch moet wel worden vastgesteld dat de Duitse beslissing de Amerikaanse president een wapen in de hand heeft gegeven om zijn volk langzaam maar zeker voor te bereiden op oorlog. Als zodanig heeft het besluit tot hervatting van de duikbootoorlog achteraf gezien, toch grote consequenties gehad, consequenties die men mogelijk wel had voorzien maar kennelijk toch te optimistisch had ingeschat.

Was het Duitse besluit tot het invoeren van de onbeperkte duikbootoorlog inderdaad haar grootste militaire blunder?

We moeten nu nagaan of het correct is dat de beslissing van Duitsland om tot de onbeperkte duikbootoorlog over te gaan, vanuit militair-technisch standpunt gezien, een van haar grootste blunders is geweest, of dat men tot deze stelling is gekomen door “hindsight”. Hadden de Duitsers inderdaad vóóraf al kunnen weten dat ze volkomen kansloos waren en dat de onbeperkte duikbootoorlog wel op een mislukking moest uitlopen?

De Amerikaanse vice admiraal Sims, die begin 1917 aan het hoofd van een marinemissie naar Engeland werd gezonden en daar besprekingen voerde met de minister-president, de regering en de Britse admiraliteit, had daar een uitgesproken mening over. Hij schreef later:

“In Amerika heeft men het idee dat de beslissing om over te gaan tot de onbeperkte duikbootoorlog door Duitsland, een wanhoopsdaad is geweest, in het succes waarvan ze zelf eigenlijk niet geloofden. Men is van mening dat de Duitsers het feit dat ze door deze beslissing Amerika met al z’n macht en industriële hulpbronnen tegen zich in het harnas hebben gejaagd, totaal onderschat hebben en dat ze zich wel tweemaal bedacht zouden hebben als ze zich dat wel gerealiseerd zouden hebben. Die gedachte, aldus de admiraal, berust op een grote misvatting. Duitsland was er integendeel van overtuigd dat ze geen enkel risico liep. Het uiteindelijke resultaat van hun campagne leek zeker. Ze wisten hoeveel scheepsruimte de geallieerde en neutrale landen tot hun beschikking hadden, ze kenden de capaciteit van hun onderzeeboten en konden dus met wiskundige nauwkeurigheid berekenen hoe lang de oorlog nog zou duren. De militairen begrepen dat hun actie er mogelijk toe zou leiden dat Amerika in de oorlog zou komen. Dat idee vonden ze niet aantrekkelijk omdat ze daarbij al dachten aan de situatie ná de oorlog. Ze hadden liever gehad dat ze dan in vriendschap met Amerika zouden kunnen leven. Maar ze waren niet bevreesd voor de Amerikaanse militaire macht, niet omdat ze die macht onderschatten, maar omdat ze er van overtuigd waren dat het Amerika nooit zou lukken op tijd voldoende troepen in Europa aan het front te krijgen. De onderzeeboot campagne, zo dachten ze, zou de oorlog binnen enkele maanden beëindigen en in die korte tijd zou Amerika absoluut geen strijdmacht van betekenis op het vaste land van Europa kunnen organiseren. Vanuit puur militair standpunt gezien, betekende de intrede van honderd miljoen Amerikanen in de oorlog net zo weinig voor Duitsland als een oorlogsverklaring door de planeet Mars. (44)

De Britse minister president Lloyd George was het hierin volstrekt met hem eens, een feit dat overigens maar weinig bekend is. Hij schreef:

“We are all too apt, on looking back upon Germany’s submarine campaign, to regard it as one of her most fatuous blunders. It is true that it turned out to be the fatal error which precipitated her ultimate defeat. But is was a miscalculation only by a margin which might have been on the other side. There were weeks when the German leaders had truthful reports which gave them confident assurances of success, while giving Britain and her Allies cause for an anxiety which at one stage reached the depths of alarm. There were times when some of our most cautious leaders thought we might be beaten and that we would do well to make peace whilst our ships were afloat.
The failure of the Marne, Ypres and Verdun had convinced the German headquarters that they could not break through the Allied front in the West. The High Command and the Admirals of Germany therefore considered separately and together the problem of breaking and if possible of reversing the blockade. Whilst German resources were being gradually restricted and German reserves exhausted the riches and resources of the world were open to the Allies. A blow must therefore be stuck at their communications by sea. That was the conclusion to which the German leaders came”. (45)

Lloyd George beschreef dan verder de bouw van grote zwaar bewapende onderzeeboten met grote actieradius die veel verder konden varen en veel langer onder water konden blijven en constateerde dan dat:

“The German leaders reckoned that the depredations of the new type submarine would be so successful that even if America came into the war, by the time she had raised, trained and equipped an army, there would be no shipping available to carry her troops to Europe” (46)

….en hij eindigde dan met de opmerking:

“ik ben er dan ook niet zo overtuigd van dat ze er met die gedachte erg ver naast zaten”. (47)

Hij voegde daar tenslotte nog aan toe dat Groot-Brittannië uitermate gealarmeerd was door de ontwikkelingen. Daar was dan ook alle reden toe.

De geallieerden hadden geen enkel antwoord op het nieuwe Duitse wapen en met name de Britse admiraliteit zat dan ook met de handen in het haar. Ze trachtte de problemen op te lossen door het laten uitvoeren van patrouilles in de wateren rondom Engeland en in de Middellandse Zee. Meer dan 3000 destroyers, patrouilleboten, trawlers en motorboten maakten jacht op de Duitse onderzeeërs maar succes bleef uit. Tussen januari 1916 en februari 1917 slaagden die er in slechts zeven onderzeeboten tot zinken te brengen. De Duitse duikbootdreiging was zo groot dat de trotse Britse vloot zich, na de slag bij Jutland, niet meer in het zuidelijke deel van de Noordzee durfde te wagen vanwege het risico van torpedering. (48)

Nadat Duitsland was overgegaan tot de onbeperkte duikbootoorlog werden de geallieerde verliezen ter zee dramatisch. In de eerste week van februari 1917 torpedeerden de Duitsers in Het Kanaal en in de westelijke toevoerkanalen 35 Britse en geallieerde schepen. In de maanden februari en maart waren dat er al 232 met een totale tonnage van 663.000 ton en in april slaagden de Duitsers er in om in totaal 826.000 ton scheepsruimte tot zinken te brengen en dat ging maand na maand zo door. (49)

Van elke 100 koopvaardijschepen die de Britse havens verlieten kwamen er 25 niet meer terug. De geallieerde verliezen waren inderdaad schrikbarend. Eind 1916 hadden de Duitsers 738 Britse koopvaardijschepen de grond in geboord met een totaal tonnage van ruim 2,300.000 ton, een getal dat gelijk was aan ongeveer 20 procent van de gehele Britse koopvaardijvloot bij het uitbreken van de oorlog.

Op 9 november 1916 waarschuwde de voorzitter van de Britse “Board of Trade” het Britse kabinet dat indien de enorme verliezen op zee zo zouden doorgaan, de oorlog niet veel langer meer zou kunnen worden volgehouden. Hij wees er op dat Engeland in 1916 ongeveer 52.000 ton nieuwe scheepsruimte bouwde maar dat een veelvoud daarvan per maand op zee verloren ging.(50)

Admiraal Sims schreef hier over:

“The world does not yet understand what a dark moment that was in the history of the Allied cause. Not only were the German submarines sweeping British commerce from the seas, but the German armies were also defeating the British and French on the battlefields in France. It is only when we recall that the Germans were attaining the high peak of success with the U-boats at the very moment that General Nivelle’s offensive had failed on the Western Front that we can get some idea of the real tragedy of the Allied situation in the spring of 1917”.

Hij schreef verder dat zijn Britse collega, admiraal Jellicoe, dezelfde mening was toegedaan. Tijdens een gesprek dat hij met deze op 9 april 1917 voerde, vertelde die hem dat als de verliezen op zee zo zouden doorgaan, het onmogelijk zou worden de oorlog voort te zetten en op de vraag welke tegenmaatregelen de Britten hadden genomen antwoordde Jellicoe: “absolutely none that we can see now”. (51)

De houding van de Britse admiraliteit was overigens een grote ergernis voor de minister-president. Al in een vroeg stadium drong deze aan op het veranderen van de strategie en op het invoeren van het konvooisysteem maar hij kreeg hierbij geen enkele medewerking. Integendeel, al zijn voorstellen werden naar de prullenbak verwezen en de admiraliteit troostte zich grote moeite aan te tonen dat zo’n konvooisysteem juist averechts zou werken en de verliezen alleen maar zou doen toenemen. (51)

Lloyd George en vice admiraal Sims hadden volstrekt gelijk toen ze vaststelden dat men te gemakkelijk dacht over het Duitse besluit om de onbeperkte duikbootoorlog te starten. Zij waren er van overtuigd dat de Duitse calculatie weloverwogen was geweest, vanuit puur militair opzicht verantwoord en logisch en dat ze bij haar beslissing terzake zeker niet over een nacht ijs was gegaan.

Duitsland had overigens, gezien de slechte gang van zaken op het Westelijk front, ook eigenlijk weinig keus meer. Een snelle beslissing en het snel beëindigen van de oorlog was een absolute noodzaak geworden. Pas eind 1917 vonden de Britten een antwoord op de Duitse dreiging door de invoering van het konvooisysteem, op het nippertje, maar wel effectief.

De Britse admiraliteit had zich eerder tot het uiterste verzet tegen voorstellen van Lloyd George om zelfs maar proeven te nemen met dat systeem. (53) Uiteindelijk moest hij de admiraliteit met harde hand dwingen daar toe over te gaan en pas toen bleek deze methode zeer effectief. Het aantal torpederingen nam in 1918 dan ook met ongeveer de helft af ten opzichte van het jaar daarvoor. (54)

Het is echter wat overdreven om te stellen dat het Duitse onderzeebootoffensief daarmede volledig tot staan werd gebracht. De ook nog in 1918 door Duitse duikboten aan de geallieerden toegebrachte verliezen waren toch altijd nog groter dan in 1916 en meer dan in beide jaren 1914 en 1915 samen. Toch moet worden vastgesteld dat het Britse konvooisysteem uiteindelijk wel de oorzaak was van de mislukking van de onbeperkte onderzeebootoorlog. Men slaagde er in grote aantallen Amerikaanse troepen naar het vasteland van Europa over te brengen en tegelijkertijd steeds meer Duitse onderzeeboten tot zinken te brengen, meer dan Duitsland, dat nu gebrek had aan alles, er nog kon bouwen.

Kan nu in alle redelijkheid gesteld worden dat de invoering van de onbeperkte duikbootoorlog militair technisch gezien, inderdaad de grootste blunder is geweest die door de Duitsers werd begaan?

De feiten en de cijfers tonen dat niet aan, integendeel, het had maar weinig gescheeld of de Duitse voorspelling dat deze actie de geallieerden op de knieën zou brengen was uitgekomen. Die voorspelling was gebaseerd op de bij de aanvang van de actie aanwezige informatie en tot die informatie behoorde het konvooisysteem zeker niet. De Britten zelf dachten eveneens in de verste verte niet aan deze mogelijkheid, integendeel, ze verwierpen die met kracht en de Britse admiraals moesten uiteindelijk gedwongen worden ze in te voeren.

De instelling van het konvooisysteem was een nieuwe wending in de onderzeebootoorlog, door niemand voorzien zoals elk nieuw wapen in de strijd steeds onvoorzien is en altijd weer nieuwe, betere wapens oproept. Pas in de Tweede Wereldoorlog vond men een antwoord in het zogenaamde “Roedel”-systeem waarbij groepen onderzeeboten een konvooi afwachtten en gezamenlijk aanvielen. Voor het ontwikkelen van zo’n systeem was in 1918 echter geen tijd meer en aan het aanvankelijke grote succes van de onbeperkte duikbootoorlog kwam daarmee, bijna gelijktijdig met de oorlog zelf, een eind.

~ Hans Andriessen

Overzicht van boeken van Hans Andriessen

Noten & Bibliografie