Een emotionele dag (#7)

5 oktober

Stichting Sobibor organiseert ieder jaar een studiereis langs de vernietigingskampen en getto’s van Aktion Reinhard, de codenaam waaronder in 1942 en 1943 ongeveer anderhalf miljoen Joden werden vermoord in de gaskamers van de vernietigingskampen Belzec, Sobibor en Treblinka. Op Historiek plaatsen we de komende tijd blogs van personen die deelnamen aan de bijzondere studiereis. Een overzicht van al geplaatste blogs is hier te vinden.

Vrijdag was de meest emotionele dag van de reis. De eerste stop was in het stadje Włodawa, waar voor de oorlog het overgrote deel van de bevolking Joods was. Er werd juist deze dagen een ‘festival van de drie culturen’ gehouden, eigenlijk van de drie godsdiensten: oosters-orthodox, rooms-katholiek en Joods. De straten waren vol met marktkraampjes met speelgoed, volkskunst en andere lokale producten. Er zijn twee synagogen. De grote werd klaargemaakt voor een concert, schoolklassen kregen er een rondleiding, de uitbundige bima (het podium met de lessenaar en kast met Thorarollen) was nog geheel intact of, waarschijnlijker, recent gerestaureerd.

De kleine synagoge er vlak naast was eenvoudiger. Op grote doeken waren er foto’s uit de jaren twintig en dertig geëxposeerd, gewone kiekjes van het dorpsleven, van familie-uitjes, spelende kinderen, statige bejaarden. Daar rondkijkend, met de vrolijke straatgeluiden van het festival op de achtergrond, vloog het me opeens aan dat al die levens, dat die hele gemeenschap weggevaagd was. Die confrontatie werd me zomaar teveel, na toch al een hele week van gruwelijke feiten en getuigenissen. Huilend liep ik naar buiten. Later merkte ik dat ik niet de enige van onze groep was die juist die foto’s met al die gezichten teveel geworden waren. Buiten stuitte ik op wat misschien wel het enige effectieve tegenwicht was: een klas met kleuters die poseerden voor de drie houten poppen die de drie godsdiensten verbeeldden: een pope, een priester en een rabbijn. Schattige, vrolijk kwetterende kleuters met lieve juffen, die al zo jong vertrouwd gemaakt worden met het in harmonie naast elkaar kunnen bestaan van die drie stromingen – ik neem tenminste aan dat ze daarom op dat festival waren.

Toen we het stadje uit reden, zag ik op een kruising een groot reclamebord voor een agritoerisme-verblijf, Viola geheten, in de plaats Sobibor. Zo’n wrang tegenstelling: een prachtig natuurgebied met bossen in herfsttooi, wandelaars die paddenstoelen zoeken, een idyllisch meertje met een speeltuin, vlakbij de plek waar zovelen de dood zijn in gedreven. Ook dit kamp werd na de liquidatie grondig verwoest om de misdaad te verhullen. We kregen van een archeoloog uitleg over het onderzoek dat er gedaan wordt, om de precieze plaats van de ‘Himmelfahrtstrasse’ en de gaskamer te bepalen. Waarschijnlijk ligt de huidige gedachtenislaan er net naast.

We konden ook de artefacten bekijken die er recent zijn gevonden, zoals een verroest speldje waar Mickey Mouse nog in te herkennen was, een dameshorloge waarvan het bandje al vergaan was, en het inmiddels beroemd geworden naamplaatje van het Nederlandse meisje Lea Judith de la Penha, een plaatje dat haar ouders haar waarschijnlijk mee hebben gegeven voor het geval ze van elkaar gescheiden zouden raken. Ter weerszijden van de gedachtenislaan liggen stenen met teksten, die nabestaanden van de vermoorde mensen hebben geplaatst. Toen ik de steen zag voor het echtpaar Gans-Lisser, vermoord met vijf van hun zonen, een dochter, een schoonzoon, vier schoondochter en twintig kleinkinderen, werd het me opnieuw teveel, en nog eens toen ik de steen zag ter herinnering aan de 1269 kinderen van het kindertransport uit Vught.

Bij de imposant grote asheuvel hielden we het ritueel van het noemen van de namen van omgekomen ouders, grootouders en andere familieleden van leden van onze groep, omsloten door een Hebreeuws gebed en zegenspreuk. Ook voor wie geen eigen familieleden verloren had, was het een emotionele, maar ook zinrijke, zelfs troost gevende afsluiting van de week.

~ Bettine Siertsema, deelneemster aan de studiereis van Stichting Sobibor
Gepromoveerd op een studie naar de Nederlandse dagboeken en memoires over concentratiekampen en geeft aan de Vrije Universiteit les over de Holocaust

Stichting Sobibor organiseert twee reizen per jaar: in april een 4-daagse herdenkingsreis naar Sobibor voor nabestaanden en in oktober een 7-daagse studiereis naar de Aktion Reinhard kampen in Polen. Voor meer informatie kan je mailen naar [email protected]