Op 13 mei is het precies vierhonderd jaar dat Johan van Oldenbarnevelt op het Binnenhof in Den Haag werd onthoofd. De aandacht voor zijn executie is in dit herdenkingsjaar enorm. Zo zijn er de afgelopen maanden verschillende boeken – zowel wetenschappelijke publicaties als romans – verschenen. Daarin worden Oldenbarnevelts politieke loopbaan in de Republiek, zijn twisten met prins Maurits, de rechtszaak tegen de landsadvocaat, het zware vonnis en zijn onontkoombare executie tot in detail uit de doeken zijn gedaan.
In het recent verschenen boek Onthoofdingen in de hofstad. De val van de Oldenbarnevelts van historicus Ronald Prud’Homme van Reine krijgt de zwanenzang van Oldenbarnevelt echter nog een staartje – een flinke staart zelfs. Oldenbarnevelt was namelijk niet alleen ’s lands landsadvocaat, maar ook – en daar is vaak wat minder aandacht voor – vader en echtgenoot: zijn onthoofding had vanzelfsprekend directe consequenties voor zijn vrouw en kinderen. Hun verhaal staat nu centraal.
Het conflict
Even terugspoelen naar vóór de executie van Oldenbarnevelt. Als landsadvocaat en raadpensionaris van Holland had Oldenbarnevelt een dikke vinger in de pap in de Staten-Generaal. Hij bemoeide zich met binnenlandse kwesties, was aanspreekpunt voor buitenlandse gezagsdragers en bewaakte nauwkeurig de schatkist. Prins Maurits, zoon van Willem van Oranje en tegelijkertijd de andere hoofdrolspeler op het landstoneel, was legerleider en voerde, met verve overigens, de oorlogen van de jonge Republiek.
Na verloop van tijd boterde het niet meer zo goed tussen de twee. In feite bepaalde Oldenbarnevelt, door zijn strenge toezicht op de centjes en zijn uitstekende diplomatieke contacten, welke militaire doelen er nagestreefd werden. Dat irriteerde Maurits – wiens reputatie juist gestoeld was op macht en prestige op het slagveld – weer mateloos: hij maakte toch de militaire dienst uit?! Oldenbarnevelt verdacht op zijn beurt de oorlogszuchtige Maurits ervan de soevereiniteit naar zich toe te willen trekken. Tel daar een ingewikkeld godsdienstconflict en botsende karakters bij op, en je hebt alle ingrediënten voor een machtsstrijd in huis. Die felle strijd tussen de beide haantjes pakte beroerd voor Oldenbarnevelt uit. Na een showproces werd zijn executie voltrokken.
Gevolgen voor de familie
Op dat moment eindigen veel van de dit jaar verschenen boeken. Maar Onthoofdingen in de hofstad niet. Het boek verhaalt verder over de achtergebleven leden van de Oldenbarneveltfamilie, een onderbelicht, maar verschrikkelijk boeiend stukje geschiedenis. De zonen van Oldenbarnevelt waren namelijk ook de dupe: zij verloren niet alleen hun vader, maar ook veel vrienden en collega’s, die uit angst voor Maurits de vriendschappelijke banden verbraken met de gedoemde familie. Dadelijk waren zij ook nog aan de beurt…
Ook schroomde Maurits niet om de beide broers te ontheffen van hun ambten en titels, én hen het kapitaal van hun vader af te pakken. Daarmee verbrak de haatdragende prins zijn belofte aan Oldenbarnevelt om zijn familie geen strobreed in de weg te leggen na diens executie.
Aanslag
Maar het complot was vanaf het begin gedoemd om te mislukken. Veel te veel mensen waren over de samenzwering geïnformeerd, het benodigde geld kon nauwelijks bijeen worden gebracht, het plan zelf was allerminst waterdicht en de hoofdrolspelers waren onvoorzichtig in hun plannenmakerij.
Ballingschap
Maurits hoorde via via over de plannen en opende de klopjacht op de inmiddels gevluchte verdachten. Van Dijck werd, na een ontsnappingspoging op schaatsen, gesnapt. Na een dag op de pijnbank liet hij zich de namen van de andere samenzweerders ontfutselen. Coornwinder en broer Reinier werden daarna ook snel opgepakt, berecht en onthoofd.
Minutieus bronnenonderzoek
In Onthoofdingen in de hofstad weet auteur Prud’Homme van Reine op basis van minutieus bronnenonderzoek het tragische conflict tussen de Oldenbarnevelts enerzijds en Maurits anderzijds uiterst gedetailleerd te reconstrueren. Doordat de focus is verlegd van Oldenbarnevelt naar diens familie, leert zeker de gemiddeld geïnformeerde lezer een heel nieuw hoofdstuk kennen in de Oldenbarneveltkwestie. Dat die kwestie verrassend vlot en met het nodige gevoel voor dramatiek wordt geschreven, maakt het boek nog aantrekkelijker. Kortom, een degelijk geschiedwerk én een sensationeel verhaal ineen.
Boek: Onthoofdingen in de Hofstad – Ronald Prud’homme van Reine
Bekijk dit boek bij:
