Gerard de Lairesse, de ‘belangrijkste schilder náást Rembrandt’

Rijksmuseum Twenthe toont vanaf 10 september ruim zestig schilderijen van Gerard de Lairesse (1641-1711). Het museum noemt de kunstenaar “een van de meest onderschatte schilders van de Hollandse Gouden Eeuw”.

Gerard de Lairesse staat onder meer bekend om zijn grote kunstwerken. Een van de blikvangers in de tentoonstelling in Enschede is een plafondstuk van ruim 5 bij 6 meter uit de collectie van het Amsterdam Museum. De kunstenaar maakte dit werk voor voor de regentenkamer van het Amsterdamse Leprozenhuis. Het past alleen in de grootste ‘erezaal’ van Rijksmuseum Twenthe. Een andere museumzaal zal gewijd zijn aan een tiental van De Lairesses grisailles (grauwschildering) van ieder bijna 3 meter hoog. Voor de tentoonstelling heeft het museum bruiklenen gekregen uit ruim 30 collecties uit binnen- en buitenland, waaronder het Rijksmuseum Amsterdam, het Louvre, het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Brussel, het Wallraf-Richartz Museum in Keulen en de Gemäldegalerie in Berlijn. Veel van deze schilderijen zijn voor het eerst in Nederland te zien.

Ideale schoonheid

Volgens het museum is het dramatische leven en werk van de bij het grote publiek onbekende kunstenaar samen te vatten in vier woorden: beroemd, bejubeld, verguisd, vergeten.

“Als jonge ambitieuze schilder maakt de in Luik geboren Lairesse furore in Amsterdam. Uitgerekend deze mismaakte schilder – zijn gezicht is aangetast door aangeboren syfilis – verkondigt in de stad een voor de Hollanders vrijwel onbekend schoonheidsideaal. Net als Rafaël en Poussin streeft hij naar de ideale schoonheid. Zijn klassieke stijl staat haaks op het realisme van zijn tijdgenoten, zoals Rembrandt, maar valt in goede aarde bij de elite. De Lairesse wordt al snel de beroemdste kunstenaar in de machtige koopmansstad.”

Op het hoogtepunt van zijn succes sloeg het noodlot toe: De Lairesse werd blind – een gevolg van die syfilis. Hij kon niet meer schilderen. Hij schreef zijn ideeën over kunst op en publiceerde zijn Groot Schilderboek. Tot ver in de achttiende eeuw bleven zijn schilderkunst en kunstopvatting populair en invloedrijk.

“Maar daarmee is het verhaal van Gerard de Lairesse nog niet ten einde. In de 19de eeuw komt er een kentering in de waardering. Het schoonheidsideaal dat hem eerder zoveel succes en roem heeft opgeleverd, betekent dan de doodsteek voor zijn reputatie. Nationalistische kunstcritici vinden het werk van De Lairesse niet ‘Hollandsch’ genoeg. Hollandse kunst is alledaags en realistisch, De Lairesse is te internationaal en academisch. Nederland is het land van Rembrandt. De Lairesse wordt verguisd en uiteindelijk vergeten.”

Niet alléén het land van Rembrandt

Deze blik op de Hollandse kunst van de Gouden Eeuw werkt volgens het museum nog door tot op de dag van vandaag. Het werk van De Lairesse is namelijk nog steeds bij weinig mensen bekend. Met deze tentoonstelling over Gerard de Lairesse wil Rijksmuseum Twenthe daar verandering in aanbrengen.

“Nederland is niet alléén het land van Rembrandt, het is ook een land van internationale invloeden. Een land waar werd gestreefd naar de ideale en klassieke schoonheid. Het land van Gerard de Lairesse. Zijn werk vormt een onmisbaar onderdeel van de canon van onze Gouden Eeuw. Hoog tijd dus voor eerherstel.”

Gregor J.M. Weber, Hoofd Beeldende Kunst van het Rijksmuseum, noemt de onderschatte kunstenaar zelfs “de belangrijkste schilder náást Rembrandt”. De overzichtstentoonstelling loopt van 10 september 2016 tot en met 22 januari 2017.

Meer Gouden Eeuw
Boek: How to create beauty. De Lairesse on the theory and practice of making art

Werken van Gerard de Lairesse