Gerret Rouffaer: de laatste Indische ontdekkingsreiziger

Gerret Pieter Rouffaer (1860-1928) was een gepassioneerde reiziger, verzamelaar en veelzijdig wetenschapper. Zijn belang ligt met name in zijn publicaties en onderzoek naar de historie en actualiteit van Nederlands-Indië. Onderzoeker Frank Okker, die eerder andere biografieën afleverde, schreef een boeiende levensbeschrijving van deze Rouffaer, een van de meest bijzondere Indiëgangers uit de geschiedenis, getiteld: Rouffaer. De laatste Indiëganger (Boom, 2015).

Gerret Rouffaer groeit op in de IJsseldelta, in de garnizoensstad Kampen, als zoon van een Nederlands hervormde binnenschipper. De familie Rouffaer bewoont daar achtereenvolgens mooie patriciërswoningen aan de Vloeddijk en de Burgwal. Gerret is een goede leerling, die na de tijd van de middelbare school verhuist naar Delft, waar hij op de Polytechnische School een studie Mijnbouw volgt, die hem vreselijk verveelt vanwege het onpraktische karakter van deze opleiding.

In 1879 breekt Gerret zijn studie af en keert terug naar Kampen. Omdat zijn vader is overleden toen Gerret zes jaar was, en toen hij 22 was zijn moeder, erft hij een riant vermogen dat hem financieel onafhankelijk maakt. Rouffaer gebruikt de erfenis onder meer om reizen te maken naar Italië, Spanje, Frankrijk en Engeland.

Troost in de Oost

Geïnspireerd door het werk van Multatuli raakt Gerret al op jonge leeftijd geïnteresseerd in de kolonie Nederlands-Indië. Als in april 1885 zijn zus Carolien overlijdt, besluit hij troost te zoeken in Nederlands-Indië:

Op 28 juli 1885 vertrekt Rouffaer uit de haven van Rotterdam; voor de overtocht naar Batavia betaalt hij een bedrag van vierhonderd gulden (tegenwoordig bijna vijfduizend euro). Zijn schip is het ruim vijftien jaar oude clipperfregat ‘De Voorlichter’, destijds het grootste houten zeilschip van ons land, gebouwd door Jan Smit uit Slikkerveer. (57)

Op 5 november 1885 komt Rouffaer aan in Tandjoeng Priok in Nederlands-Indië. Het doel van zijn reis wordt uit het verslag van Rouffaer niet duidelijk, maar hij lijkt vooral een informatief boek over Nederlands-indië te willen schrijven en is druk met spullen kopen, gevelteksten overschrijven en – dat vooral – het nauwkeurig noteren van allerlei economische gegevens, zoals productiecijfer, salarishoogten van militairen of de kosten die een kweekplanter maakte. Ook verdiept hij zich in landkaarten van Nederlands-Indië en in de kunsthistorie van het land, want – zo noteert hij – Gerret is van plan om een studie kunstgeschiedenis te gaan volgen.

In februari 1890 wordt Rouffaer getroffen door een malaria-aanval, die zo hevig is dat Gerret meteen moet terugkeren naar Nederland. Na een verblijf in Deventer knap hij snel weer op en verhuist hij naar Amsterdam, maar de ziekte keert in 1891 terug en schakelt Rouffaer een jaar lang uit. In Zwitserland en Spanje komt hij weer op krachten.

Catalogus

Vanaf 1898 schrijft Rouffaer tal van publicaties over Nederlands-Indië. Met name belangrijk is, daar gaat Okker uitgebreid op in, de Catalogus der Koloniale Bibliotheek die hij in 1908 voor het KITLV (Koninklijk Instituut voor de Taal-, Land en Volkenkunde van Nederlands-Indië) voltooit. Deze catalogus is Rouffaers magnum opus, een zeer minutieus verzamelwerk:

Hoewel het manuscript al in 1902 gereed is, zal het nog zes jaar duren voordat de auteur zijn kolossale boekwerk uiteindelijk in handen houdt. Die vertraging is het gevolg van Rouffaers onverbeterlijke streven naar perfectie. Telkens verzoekt hij de drukkerij om, zodat hij nog een aantal nieuwe wijzigingen kan aanbrengen, of om weer enkele belangrijke aanwinsten op te nemen. (148)

Slot

Het is moeilijk, zo blijkt uit deze biografie, om Rouffaer in één kernwoord te typeren. Daarvoor was hij te veelzijdig. In elk geval was hij in menig opzicht een autodidact. Rouffaer had alleen de HBS afgerond en schoolde vooral zichzelf door veel te reizen en te lezen. Uniek was in elk geval dat Rouffaer als een van de weinigen – met uitzondering van wellicht Multatuli – probeerde om Nederlands-Indië van binnenuit te begrijpen, en niet van een afstand.