Enne Koops
Bij uitgeverij Bert Bakker is een geactualiseerde tweede druk verschenen van Willem Melchings standaardwerk over de DDR-geschiedenis, getiteld Van het socialisme, de dingen die voorbijgaan. Het handzame boek behandelt de Oost-Duitse geschiedenis vanaf de Tweede Wereldoorlog tot heden.
Parallelle werkelijkheden
Een van de kernstellingen van Melching is dat de DDR ‘in veel opzichten niet beantwoordde aan het theoretische model van de totalitaire staat’, zoals dat geschetst is door politicologen als Hannah Arendt, Carl Joachim Friedrich en Zbigniew Brzezinski.
Er was in de DDR dus geen zuivere dictatuur; eerder was er sprake van parallelle werkelijkheden. Zo ontwikkelde zich naast de kwakkelende planeconomie een bloeiende schaduweconomie waarin zwartwerken en West-Duitse marken de norm waren. Ook stond de media dan wel op papier volledig onder communistische controle, in de praktijk had de bevolking ruime toegang tot West-Duitse media. Ten slotte bestond er een meerpartijenstelsel, waarbinnen de Socialistische Einheitspartei Deutschlands (SED) de lakens uitdeelde. Deze partij had – als satellietafdeling van de Sovjet-Unie – slechts een zeer beperkte legitimiteit onder de bevolking en verloor als snel het publieke vertrouwen.
Schießbefehl 1961
Het gebrek aan vertrouwen in het regime bleek vooral uit de enorm hoge emigratiecijfers. Tot 1961 konden Oost-Duitsers via enclave West-Berlijn naar het Westen ‘ontsnappen’, terwijl – dat deden de communisten om het dissidente geluid te smoren – er jaarlijks een quota van enkele duizenden Oost-Duitsers toestemming kreeg om het land te verlaten.
Van 1949-1961 emigreerden naar schatting 2,7 miljoen Oost-Duitsers naar het Westen, met name naar de Bondsrepubliek Duitsland (BRD). De Berlijnse Muur, gebouwd in 1961, moest aan deze braindrain (vooral de intelligentsia keerden Oost-Duitsland de rug toe) een einde maken:
“Om één uur in de ochtend van 13 augustus begon de blokkade tussen beide stadsdelen. Overal verschenen prikkeldraadversperringen en grensposten. Al binnen enkele dagen was het passeren van de grens vrijwel onmogelijk geworden (…) Een muur dwars door een miljoenenstad, in totaal 160 kilometer beton en hekwerk. Alleen in het centrum stond een echte muur; deze was meer dan 40 kilometer lang. Daar waar West-Berlijn grensde aan het Oost-Duitse platteland werd meestal volstaan met hekwerken en andere constructies (…) De eerste dode viel al op 25 augustus. Al snel was vluchten in Berlijn levensgevaarlijk geworden. Vanaf 6 oktober 1961 was het Schießbefehl officieel beleid. Tot november 1989 kwamen aan de Muur 254 mensen om. In totaal kostten vluchtpogingen aan de Duitse grenzen en in de buurlanden bijna 1000 mensen het leven. Ongeveer 60.000 mensen werden betrapt bij hun vluchtpoging en vervolgens tot gevangenisstraf veroordeeld.” (107,108)
Erfenis van 40 jaar socialisme
een geschiedenis van de DDR
“De eindbalans is er een van totale roofbouw, ecologische verwoesting en achterstallig onderhoud ter waarde van meer dan 1000 miljard euro. De oorzaak van deze mislukking ligt niet in slecht management of een verkeerde toepassing van de planeconomie. De oorzaak van de mislukking ligt in het feit dat een planeconomie per definitie niet kán functioneren. In de markteconomie geeft de markt informatie, waarop consumenten en producenten reageren. In de planeconomie is de markt afgeschaft en daarmee ontbreekt de belangrijkste bron van informatie over kosten en vraag (…) De erfenis van veertig jaar planeconomie was een verouderde en weinig productieve industrie, een gebrekkig verzorgingsniveau en een totaal verwaarloosde infrastructuur.” (298,299)
Tot op de dag van vandaag moeten de voormalige West-Duitse Bundesländer dan ook financieel bijspringen om de alte Bundesländer op de been te houden.
Boek: Van het socialisme, de dingen die voorbij gaan
Lees ook: Geschiedenis van de DDR (1949-1990) – Duitse Democratische Republiek
