In mei 1945 werd de Tsjechische stad Pilsen of Plzeň bevrijdt door de geallieerden. En daar zijn ze 72 jaar na dato nog steeds dankbaar voor. Het was een mooi excuus voor Historiek om naar Pilsen af te reizen, maar in werkelijkheid ging het ons er natuurlijk om de bakermat van het pilsje met eigen ogen te aanschouwen. De benaming pils voor de goudgele rakker is namelijk afkomstig van de West-Boheemse stad.
Biergeschiedenis is ook belangrijk. En op Bevrijdingsdag wordt menig pilsje achterover geslagen. Niet alleen in Nederland stonden de meidagen in het teken van de Bevrijding. Ook Tsjechië werd bevrijd door de geallieerden. Althans een deel ervan. Want de demarcatielijn tussen de westerse troepen en het Rode Leger van Stalin liep dwars door het land. De eigenzinnige generaal George Patton en zijn 3e Leger verjoegen de Duitsers uit westelijk Bohemen. Slechts met moeite wist zijn chef Eisenhower hem er van te weerhouden op te rukken naar Praag, waar de Duitsers in afwachting van de Russen nog huis hielden. En er was iets met Belgen, maar daarover later meer.
De uitvinding van de pils
De pils is eigenlijk ontstaan door het onvermogen van de lokale Pilsener brouwerijen om een drinkbaar biertje te brouwen. Het bier was inconsistent van kwaliteit en meestal niet te drinken. Dat waren een aantal brouwers in 1839 zo zat dat zij een samenwerkingsverband aangingen om het samen beter te doen. In 1842 openden zij een nieuwe brouwerij onder leiding van de Beierse brouwmeester Jozef Groll (1813-1887).
Groll werd door de burgers van Pilsen ingehuurd omdat hij de techniek van de ondergisting verstond, iets waar men destijds vooral in Beieren verstand van had. Deze manier van gisten had een consequenter en langer houdbaarder bier tot resultaat. Door het bier vervolgens te filteren ontstond een heldere pils. Het biertype werd zo populair dat Pilsner in 1890 de naam in Pilsner Urquell veranderde, omdat pils inmiddels een soortnaam was geworden, zoals aspirine of luxaflex. Tegenwoordig is 70 procent van al het bier dat wordt gebrouwen pils.
Adolf Loos
Als je historische rondleidingen geeft in Pilsen, wil je natuurlijk iets kwijt over andere zaken dan alleen maar dat bier. Daarom werd Historiek meegesleurd langs een aantal interieurs van de Habsburgs-Tsjechische architect Adolf Loos (1870-1933). Hij is vooral bekend van het Looshaus aan de Michaelerplatz in Wenen.
Loos was een van de grondleggers van het modernisme dat afwilde van ornamenten in dagelijkse gebruiksvoorwerpen, iets wat vandaag nog steeds de standaard is in bijna iedere vorm van vormgeving. Het is een visie die ook goed is terug te zien in de strakke interieurs die hij ontwierp. Veel daarvan gingen verloren, maar een aantal van de overgebleven interieurs bevinden zich in Pilsen.
Het waren veelal rijke burgers die Loos inschakelden voor het ontwerpen van een modern appartement. Die burgers waren overigens veelal joods. Het verklaart waarom de op een na grootste synagoge van Europa in Pilsen staat. De synagoge werd in 1893 geopend voor een Joodse gemeente van ca. 3000 zielen. Het is een bijzonder gebouw omdat het meer op een kerk lijkt dan op een synagoge.
Tegenwoordig wordt de Pilsener synagoge als concertzaal gebruikt vanwege de goede akoestiek. Joden wonen er niet meer in de stad. Daar is voor gezorgd door Reinhard Heydrich, Reichsprotector van het Protectoraat Bohemen en Moravië, en een van de belangrijkste breinen achter de Holocaust.
De Belgische Fuseliers
Op 4 mei, een dag voor het einde van het Europese deel van de Tweede Wereldoorlog, kreeg generaal Patton opdracht om met zijn 3e Leger het westen van Tsjechië in te trekken. Onderdeel van zijn leger was ook het 17 Belgian Fusilier Battalion. Na de bevrijding van België in 1944 waren er verschillende vrijwilligersbataljons opgericht die werden toegevoegd aan het Amerikaanse leger. Deze Fusielier Battalions voerden meestal ondersteunende taken uit, zoals de bewaking van Duitse krijgsgevangen en het opruimen van landmijnen.
Het 17 Belgian Fusilier Battalion was zodoende betrokken bij de bevrijding van de bakermat van het pilsje. Wat dat betreft weten onze Zuiderburen altijd de juiste prioriteiten te stellen. Na de bevrijding van Pilsen moest Patton echter pas op de plaats maken, omdat de rest van Tsjechië was toegekend aan Stalin en het Rode Leger. Uiteindelijk trokken de geallieerden zich geheel uit Tsjechië terug, waarna het land in de greep van de communisten kwam.
Tijdens het communistische regime, dat duurde tot de fluwelen revolutie van 1989, werd de kinderen van Pilsen op school wijsgemaakt dat de stad niet was bevrijd door Amerikanen en Belgen, maar door Sovjets in Amerikaans uniform. Aan deze alternatieve geschiedenisfeiten werd in 1989 een eind gemaakt. Sinds die tijd is het de burgers van Pilsen toegestaan om de echte bevrijders van hun stad te eren. Inmiddels is het bevrijdingsfestival van Pilsen uitgegroeid tot de grootste van het land, waar jaarlijks Amerikaanse en Belgische veteranen worden geëerd.
Entropa
Een mooi voorbeeld van hoe de geschiedenis doorwerkt in de stad is de naamsgeschiedenis van een van de belangrijkste straten van Pilsen. Tot de Duitse annexatie van Tsjechië in 1939 heette de straat de Frans Jozefstraat, daarna de Hitlerstraat, vervolgens Moskoustraat. Tegenwoordig heet het Amerikastraat. Wie weet wat voor namen nog in het verschiet liggen.
In 2009 was Tsjechië voorzitter van de Raad van de Europese Unie. Ter ere van dat feit maakte de kunstenaar David Černŷ het werk Entropa. Het controversiële kunstwerk was een satirisch commentaar op heersende stereotypen binnen de EU, maar humor en Brussel gaan zelden samen. Vooral Bulgarije voelde zich beledigd. Nederland werd afgebeeld als een ondergelopen land vol minaretten. Het werk moest weg uit Brussel en hangt nu na enige omzwervingen in het Techmania Science Center in Pilsen.
Bezoek Pilsen
Pilsen is met ca. 170.000 inwoners de vierde stad van de Republiek Tsjechië. Het ligt op een uurtje autorijden of anderhalf uur treinen ten westen van Praag. Het is een goede bestemming voor een tot drie dagen. In 2015 was het de culturele hoofdstad van Europa. Het is een mooi, overzichtelijk stadje en een verademing voor wie aan het door woeste horden toeristen overspoelde Praag wil ontkomen.
Hoewel Pilsen uit de Middeleeuwen stamt, is de architectuur vooral typisch negentiende-eeuws Habsburgs met veel neo-stijlen. Naast het oude stadscentrum en het centrale plein, is de brouwerij van Pilsner Urquell de grote attractie. De brouwerij ligt midden in de stad. Men geeft er dagelijks professionele rondleidingen inclusief bierproeverij. Verder zijn er een aantal musea, waaronder een poppenmuseum en een klein door vrijwilligers opgezet Pattonmuseum.
In Pilsen zijn veel kroegen waar men het bier standaard per halve liter tapt voor minder dan €2 per pul. Naast de grote brouwerij zijn er in de stad en omstreken ook kleinere brouwerijen te vinden. De meeste hotels zijn er net als het bier en het eten zeer betaalbaar naar Nederlandse normen. Bezoek voor meer informatie de website van Pilsen.
