Hoe dichter bij Dordt, hoe rotter het wordt

Inwoners van Dordrecht maken het geregeld mee: bij het noemen van Dordrecht als woonplaats, flapt de gesprekspartner er de spreuk ‘Hoe dichter bij Dordt, hoe rotter het wordt’ uit. Waar komt deze spreuk, die menig Dordtenaar intussen wel zal vervelen, eigenlijk vandaan?

De spreuk ‘Hoe dichter bij Dordt, hoe rotter het wordt’ is vermoedelijk omstreeks het midden van de negentiende eeuw voor het eerst opgeschreven. In 2015, op Koningsdag, gebruikte koning Willem-Alexander de spreuk in zijn slotwoord. Hij begon met ‘de frase ‘hoe dichter bij Dordt…’, hield even in en vervolgde met de woorden ‘hoe mooier het wordt’.

De bodemgesteldheid als mogelijke verklaring

Er is, aldus bibliothecaris Jan Alleblas van het Regionaal Archief Dordrecht, ook een uitgebreider rijmpje van de spreuk in omloop, namelijk:

“Tiel is niet viel, (Zalt)Bommel geeft rommel en hoe dichter bij Dordt, hoe rotter het wordt.”

In een kranteninterview over de herkomst van de spreuk, waar Alleblas in 2016 onderzoek naar deed, stelt hij:

“Dat zou te maken kunnen hebben met de bodem­gesteldheid, die richting het westen steeds slechter wordt. Het is waar dat in de Alblasserwaard, waar mijn familie oorspronkelijk vandaan komt, alleen maar veeteelt is. Geen akker- of tuinbouw.”

De scheepvaart als herkomst…

Het rijmpje ‘Hoe dichter bij Dordt, hoe rotter het wordt’ heeft een onbekende oorsprong, zo stelt Alleblas. Wel zijn er meerdere verklaringen in omloop die logisch klinken en de herkomst van het gezegde kunnen verklaren. Een van die verklaringen is, dat het gezegde te maken heeft met de functie van Dordrecht als stapelmarkt in de Middeleeuwen. In 1299 kreeg de stad stapelrecht, gevolgd door een monopolie op de handel via de Maas in 1355. Schippers moesten hun handelswaar – zoals wijn, graan en hout – daarom eerst naar Dordrecht vervoeren waar het dan werd opgeslagen. Hierdoor raakten schippers en handelaren zowel tijd als tolgeld kwijt. Door de omweg zou ook hun voedselwaar bederven, zo stelde in 2013 dr. M.A. van den Broek in zijn boekje Boeren, burgers en buitenlui spreekwoordelijk geportretteerd. Alleblas acht deze uitleg onwaarschijnlijk:

“Na de Sint-Elisabethsvloed in 1421 was Dordt een eiland geworden. Alle goederen moesten over water. Maar dat duurde zeker niet zo lang dat ze daardoor zouden bederven.”

Verzanding van de vaarroute: een aannemelijkere uitleg

Een andere verklaring, ook uit de scheepvaart, is dat in de negentiende eeuw de waterwegen slechter werden naarmate schippers Dordrecht naderden. Er was sprake van verzanding. Hierdoor liepen schippers het risico op het vastlopen van hun schepen. Deze verklaring acht Alleblas het meest waarschijnlijk.

Of toch de Synode van Dordt (1618-1619)?

Ten slotte is er nog de mogelijkheid dat ‘hoe dichter bij Dordt, hoe rotter het wordt’, iets van doen heeft met de Synode van Dordt in 1618 en 1619. Op deze synode werd het conflict tussen de remonstranten en de contraremonstranten beslecht in het voordele van de laatstgenoemde, orthodoxe groep. Wellicht bedachten de meer gematigde remonstranten hierna het rijmpje ‘Hoe dichter bij Dordt’, hoe rotter het wordt’.

Ten slotte: rond het jaar 2000, toen bleek dat veel houten heipalen van Dordtse woningen aan het verrotten waren, namen veel mensen de genoemde spreuk over een rottend Dordrecht weer in de mond. De paalrot werd niet zoals in de achttiende eeuw veroorzaakt door de paalworm of – zoals in Haarlem – de pseudomonasbacterie, maar door het lage grondwaterpeil.

Lees nog meer historische uitdrukkingen, spreuken en gezegden
Boek: Dordrecht 1811-1914 – Carolien Koopmans

Bronnen ▼